KAZAK AKINLARININ AYTISLARINDA DİNÎ DEĞERLER

Authors : Nasihat Mursalimova, Mehmet Aça

Pages : 247-266

Doi:10.60163/tkhcbva.1528647

View : 76 | Download : 63

Publication Date : 2025-03-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Akınlar aytısında sıklıkla ele alınan manevi değerlerden biri de dindir. Bu çalışmanın temel amacı, Kazak aytıs geleneğindeki dinî değerleri ortaya koymaktır. Araştırmada, aytıs sanatındaki dinî tema iki döneme ayrılarak incelenmiştir. İlk dönem XIX-XX. yüzyıllara ait metinleri, ikinci dönem ise Kazakistan’ın bağımsızlığından sonraki din konulu aytısları kapsamaktadır. Bununla birlikte, modern aytıs sanatının eğitici değeri, özellikle de inançlı olma meselesi üzerinde de durulmuştur. Çalışmada, ayrıca, dinî bilincin ve dinî görüşün akınlar aracılığıyla dinleyicilere ulaştırılması da tartışılmıştır. Bu çalışmaya, Kazak bilim insanları M. Avezov, S. Mukanov, S. Kaskabasov, M. Jarmuhamedulı, T. Albek, A. Buldıbay, B. Rakım, A. Almanov, K. Asanov, Ş. Adilbayeva ve diğerlerinin edebiyat bilimi ve folklor araştırmaları alanlarındaki bilimsel-teorik çalışmaları yol gösterici olmuştur. Araştırma çalışmasının kaynakları olarak M. O. Avezov Edebiyat ve Sanat Enstitüsü El Yazması ve Nadir Kitaplar Fonu ile “Bilim Ordası” Ulusal Devlet İşletmesi’nin Merkezî Bilimsel Kütüphanesi Nadir Kitaplar, El Yazmaları ve Millî Edebiyat bölümünde kayıtlı olan Şöje ile Kempirbay, Bolık ile Elentay ve Ulbike ile Küderi Hoca’nın aytıslarının el yazmaları kullanılmıştır. Bu el yazmaların tercih edilmesinin nedeni, söz konusu aytısların Arap harfleriyle yapılmış ilk kayıtlarına yer vermeleridir. Aytıslardaki dinî temanın gelişiminin mahiyetini ve değerini incelemek amacıyla XIX-XX. yüzyıllardaki aytıslarla bağımsızlık yıllarından sonraki aytıslar araştırma nesnesi olarak alınmıştır. Çalışmada, akınlar aytısının dünü ve bugünü üzerinde de durularak değerlendirmeler de yapılmıştır. Ayrıca, destanlardaki aytıs örneklerine de odaklanılarak İslami değerlere dayanan ve diyalog tarzında söylenen, merkezinde Hz. Ali’nin yer aldığı “Boztorgay” destanındaki aytıs örnekleri üzerinden dinî unsurlar da tespit edilmiştir. Akınların İslam diniyle olan bağlantılarını ortaya koyma, neticelendirme, sistematik-karmaşık, karşılaştırmalı-tarihsel ve kronolojik araştırma yöntemlerinin kullanıldığı çalışmayla Sovyet döneminde araştırılmasına izin verilmeyen dinî aytısların ayetlere, hadislere, evliya anlatılarına, şeriat kuralları ve imanın şartlarına sıklıkla yer verdikleri tespit edilmiştir. Ayrıca dinî aytısların sadece rakip akınları mağlup etmek için değil, aynı zamanda İslam dinini anlatmak ve yaymak amacıyla da söylendiği görülmüştür.
Keywords : Folklor, Kazak Akınları, Aytıs, Dinî Aytıs, El Yazması