ESARETTEN ÖZGÜRLÜĞE: TÜRKİYE SELÇUKLULARI’NDA AZATLI KÖLELERİN SOSYOEKONOMİK VE HUKUKİ STATÜLERİ

Authors : Zehra Odabaşı

Pages : 331-350

Doi:10.60163/tkhcbva.1605817

View : 38 | Download : 41

Publication Date : 2025-03-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkiye Selçuklu Devleti’nde köle azat etmek geleneksel bir uygulamadır ve bu dönemde azatlı kölelerin toplum içine entegre olmaları sosyal tarih açısından son derece önemli bir süreçtir. Selçuklu toplumunun önemli bir parçası haline gelen azatlı köleler mal ve mülk sahibi olabilmenin yanında, devlet kademesinde nüfuzlu bir konuma erişebilmiş, tüccarlık yapabilmiş, vakıflar kurmuş, hatta gulâm sahibi dahi olabilmiştir. Sadece azat edilmiş köle kökenli emîrler değil, sıradan azatlı kadın ve erkek cariyeler de hür insan statüsünde mal ve mülk sahibi olarak vakıflar inşa ettirmişlerdir. Selçuklu Devleti’nde özellikle vakıf kuran azatlı kölelerin vakfiyelerinden hareketle, azatlı kölelerin toplumsal hayatın hangi boyutunda ne şekilde bulunduklarını tespit etmek mümkün olabilmektedir. Dönemin arşiv kayıtları her ne kadar sınırlı olsa da kişiler arasındaki mülk geçişleri, vasiyet, alacak-verecek ilişkileri, ev ve arsa alım-satımı ve şahitlik gibi meseleler ile ilgili kayıtlar konunun aydınlatılmasına yardımcı olmaktadır. Bu çalışmanın amacı, azat edilen kölelerin toplumda kabul görme düzeylerini ve sosyo-ekonomik durumunu vakfiyelere, mülk satış belgelerine, temliknâme ve dönemin diğer kaynaklarına dayanarak ortaya koymaktır.
Keywords : Türkiye Selçukluları, Azatlı köle, Gulâm, Temlik, Emîr