ÖZBEKİSTAN’DA BULUNAN ÖNEMLİ BİR KAYNAK: RİSĀLE-İ ḪAŻRET-İ ḤAKİ̄M ATA RAḤMETULLĀHİ ʿALEYH

Authors : Muhammadixon Buzrukov, Kutlugjon Sultanbek, Zhanseit Tuimebayev

Pages : 455-486

Doi:10.60163/tkhcbva.1618020

View : 139 | Download : 100

Publication Date : 2025-03-26

Article Type : Research Paper

Abstract :Hoca Ahmed Yesevî’nin en meşhur halifelerinden biri Süleyman Bakırganî’dir; yaptıkları hikmetli işlerinden dolayı da Hakîm Ata nisbesiyle anılmaktadır. Doğum tarihi ile ilgili bilgiler olmasa da 582 / 1186 yılında vefat ettiği bilinmektedir. Risāle-i Ḫażret-i Ḥakīm Ata Raḥmetullāhi ʿaleyh el yazması Semerkand İli Koşrabat İlçesi Coş köyüdne yapılan ilmî araştırmalar neticesinde Kaynar Mahallesinden elde edilmiştir. Kitabın adı, yazarı, müstensihi belli olmayan ancak 1123 / 1711 tarihinde Buhara medresesinde istinsah edildiği belirtilmiştir. Dedelerinden miras olarak kalan bu kitap 1825 yılından bugüne dek 5 nesil değiştirmiştir. Hakîm Ata’ya ait olan kısım adı bilinmeyen, ilk sayfaları yırtıldığından dolayı okunamaz hâle gelen bir mecmuanın içinde yer almakta ve 177b – 184b sayfaları arasındadır. El yazması eser Allah’a hamd, peygamberimize salavat ile başlamış ve Hakîm Ata velayetleri, ailesi, çocukları hakkında bilgilerle devam etmiştir. Bu esere göre Ahmed Yesevî’nin Hakîm Ata’yı ak deveye bindirip devenin çöktüğü yere yerleşmesi; üçüncü oğlu Hubbi Hace’ye yaptıklarından dolayı mezarının üstünden kırk yıl su aktığında günahlarının affolunması gibi menkıbeler rivayet edilmektedir. Bu bilgilerle beraber Hoca Ahmed Yesevî’nin 99 bin halifesinin (178b/17) olduğunu; Hakîm Ata’nın büyük oğlu Mahmud Hoca ve ikincisi Askar Hocalara el-Keşşâf’nı müellifi şeyh Carullah’ın talim verdiği gibi yan bilgilere de yer verilmiştir. El yazması eserde verilen bilgiler, şahsiyetler ve olayların yaşandığı dönem Karahanlı devrine ait olsa da istinsah tarihi Klasik Dönem Sonrası Çağatay Dönemi’ni göstermektedir. Özbekistan’da tasavvuf konusundaki el yazmalarını okuma, aktarma ve yayınlama çalışmaları daha çok Bağımsızlık sonrasına ait olup bu alana olan ilgi gün geçtikçe artmaktadır. Sovyet Dönemi’nde el yazmalarını duvarlara sıva yaparak sakladığını söyleyen köy sakinleri bulundurdukları eserleri ilgili kurumlara müzeler, enstitüler, üniversitelere vd. kurumlara bağış yaparak araştırılmasını istemesi önemli bilinçli bir harekettir. Yazmaları derleme esnasında elde ettiğimiz Risāle-i Ḫażret-i Ḥakīm Ata Raḥmetullāhi ʿaleyh bunlardan biri olup daha önce üzerinde araştırma yapılmamıştır. Çalışma söz konusu el yazması eserin transkripsiyonunu vermeyi; Hakîm Ata ve ailesi ile ilgili verileri ilim dünyasına tanıtmayı; bundan sonra yapılacak olan çalışmalara bir nebze de olsa katkıda bulunmayı amaçlamıştır.
Keywords : Çağatay Türkçesi, Hakîm Ata, Özbekistan, menkıbeler, el yazma.