NİZAMİYE MAHKEMELERİ’NİN OSMANLI DEVLETİ’NİN SON DÖNEMİNDEKİ YAPISI VE GÖREVLERİ (1876-1924)

Authors : Mücahit Ceylan

Pages : 215-242

Doi:10.54049/taad.1622000

View : 116 | Download : 94

Publication Date : 2025-01-20

Article Type : Research Paper

Abstract :Dünya’da “Sanayi Devrimi” sonrası değişen ortaya çıkan gelişmelerin etkisiyle Osmanlı Devleti’nde birtakım sosyal ve ekonomik değişimler meydana gelmiştir. Bu değişimler sonrası; dış güçlerin baskısı ve ülkede bulunan çeşitli kesimlerin ıslahat talebi nedeniyle devlet 19. asrın başından itibaren bir reform sürecine girmiştir. Esasen; Mecelle’de de ifade edilen “Ezmanın tagayyürüyle ahkâmın tagayyürü inkâr olunamaz” (39.md) kaidesi gereği zaman değiştikçe hükümlerin değişmesi hayatın da bir gereğidir. Bu nedenlerle; Osmanlı Devleti birey, toplum ve devlet hayatında ihtiyaç duyduğu alanlarda genel olarak “Tanzimat” adı verilen çeşitli düzenlemeler yapmıştır. Tanzimat’la başlayan süreçte Osmanlı Devleti’nde kanunlaştırma ve yargı teşkilâtı alanlarında önemli düzenlemeler getirilmiştir. Bu dönemde birbiri ardınca yeni kanunlar hazırlanıp yürürlüğe girmiştir. Yeni kanunları uygulayacak mahkemelere duyulan ihtiyaç nedeniyle, yargı teşkilatında birçok değişiklik yapılmıştır. Bu doğrultuda; yeni mahkemeler kurulmuş ve var olan mahkemeler yeni bir şekle sokulmuştur. Süreç içinde, bu mahkemelere atanacak hâkimlerin yetişeceği eğitim kurumlarının yapısı yeniden tasarlanmıştır. Anılan dönemde, yeni kanunları uygulayacak nizamiye mahkemelerin kurulması ve şer’i usullerin yanında bu şekilde Avrupa menşeli kanunlara yer verilmesi ile hukuk hayatında ikilik söz konusu olmuştur. Bazı eyalet ve vilayetlerde ahalinin durumuna göre özel düzenlemeler yapılmıştır. Islahat Fermanı’ndan sonra zaman içinde yapılan düzenlemelerle bu mahkemelerin kendi usul ve sistemleri oluşmuştur. Yapılan her değişiklikten sonra farklı sorunlar ortaya çıktığından mevzuat sık sık değişmiştir. Süreç içinde Şer’iye mahkemelerinin görev alanı daralırken, nizamiye mahkemelerinin görev alanı genişlemiştir. Bu mahkemeler arasında çıkan görev uyuşmazlıklarını çözmek için devlet tarafından çeşitli adımlar atılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti nizamiye mahkemeleri tecrübesinden devletin ilk yıllarında genişçe istifade etmiştir.
Keywords : Tanzimat, reform, kanunlaştırma, mahkeme, nizamiye