Aydınlanma Siyasetinin Son Kırım Hanı Şahin Giray’a Tesiri

Authors : Mustafa Enes Aktürkoğlu

Pages : 243-262

Doi:10.53112/tudear.1560889

View : 60 | Download : 76

Publication Date : 2024-12-28

Article Type : Research Paper

Abstract :18. asırda Avrupa’da olgunlaşmaya başlayan Aydınlanma düşüncesi, siyaset alanına da tesir etmiştir. Avrupalı monarklar, Aydınlanma düşüncesinin tesiriyle devlet idaresini, maliyesini ve orduyu tanzim etmişlerdir. Rus İmparatoriçesi II. Katerina da bu düşünce çerçevesinde Rus menfaatleri doğrultusunda çevre ülkelerde hakimiyet kurmaya çalışmıştır. Bu doğrultuda Kırım Hanlığı’nda hakimiyet kurmak için Devlet-i Aliyye ile mücadeleye girişmiştir. II. Katerina, Kaynarca Muahedesi ile Kırım Hanlığı’nı müstakil bir devlet haline getirmesi sonrasında, bölgede Rus hakimiyetini kurmaya çalışmıştır. Kırım Hanlığı’nın bağımsızlığını (serbesiyet) kazanması sonrasında Rus desteğiyle tahta oturan Şahin Giray, Aydınlanma düşüncesine uygun bir siyaset geliştirmeye girişmiştir. Merkeziyetçi bir siyaset belirleyen Şahin Giray, idareden maliyeye toplum kimliğinden düzenli ordu kurmaya kadar birçok alanda ıslahata girişmiş, modernleşme tarihi açısından bir ilki temsil etmiştir. Aydınlanmış bir monarka dönüşen Şahin Giray, kimi Tatar mirzalarının ve ulemasının muhalefetiyle karşılaşmıştır. Şahin Giray’ın Kırım’da, ulemanın vakıf topraklarını (emlakini) ele geçirmesi ve şer’i siyasetin (eğitimin) esaslarına (gayesine) yönelik değişme gitmesi, Osmanlı uleması ile Tatar uleması arasındaki ilmiye bağını zayıflatmaya yönelik bir adımı atmasına neden olmuştur. Kırım Hanlığı ile şer‘î bağını (yargısal bağ) korumaya çalışan Devlet-i Aliyye; Şahin Giray’ın merkeziyetçi siyasetinin Kırım’da Rus hakimiyetinin sağlanmasına yönelik adımlar olarak değerlendirmesine neden olmuştur. Nitekim Şahin Giray’ın merkeziyetçi siyaseti, Kırım’da şer’i ve örfi siyasi değerlerin birer birer yıkılmasıyla neticelenmiştir.
Keywords : Siyaset Düşüncesi, Aydınlanmış Mutlakiyet, Kırım Hanlığı, II. Katerina, Şahin Giray