KELKİT YÖRESİNDE KULLANILAN ATASÖZLERİNDEN ON SEKİZİ ÜZERİNE BİR İNCELEME

Authors : Ali ÇİÇEK

Pages : 506-514

Doi:10.47525/ulasbid.871326

View : 14 | Download : 10

Publication Date : 2021-05-05

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede, önce atasözü kavramı ve atasözü değerindeki özlü sözlerle ilgili çalışmalardan bazıları üzerinde kısaca durulacak ve ardından Gümüşhane’nin Kelkit ilçesine bağlı Öğütlü köyü ve çevresindeki köylerde devam eden ağız taramalarımdan ve uzun zamandan beri yürütülen atasözü derlemelerinin sonunda elde edilmiş olan dil malzemesinden seçili mahallî 18 atasözünün açıklamaları ele alınacaktır. Bu çalışma, doküman incelemesi bakımından kısmen nitel; temel veriler açısından da, anılan yörede uzun zamandan beri yapılan ve hâlen sürdürülmekte olan ağız taramalarına dayalı bir derleme çalışması mahiyetindedir. Seçilen bu 18 atasözünün her biri için eldeki atasözü sözlükleri ve bilgisayar taramaları yapılmaya çalışılmış ve tekrarlarından kaçınılmıştır. Şayet seçilen bu sözler, diğer atasözleriyle anlam ve şekil farklılıkları taşıyorsa, bu çalışmaya dâhil edilmiştir. Bu mahallî atasözlerinin anlamları öncelikle bilgilerine müracaat edilen kaynak kişilerin yorumlarına göre verilmiş, bu açıklamaların yeterli olmadığı durumlarda genel sözlüklerden, konuyla ilgili diğer verilerden de yararlanılmıştır. Bu çalışmanın ana konusunu ağız taramalarından seçilen ve yazının akışı içinde ele alınan mahallî 18 atasözü teşkil etmektedir. Atasözü veya atasözü değerindeki özlü sözlerin ağız çalışmaları yöntemiyle tespit edilmesinde zaman unsuru çok önemlidir. Çünkü uzun bir zaman ve tecrübe ile süzülüp gelen bu özlü sözleri, ağız çalışmalarındaki belli konuşma metinlerinin kapsam ve kayıtlarında olduğu gibi bulmak çok zordur. Bu sözler; daha çok karşılaşılan bir olay, bir durum, sosyal bir davranış sonucunda ifade edilirler. Atasözleri, deyimler ve özlü sözler toplumların kültürel yapılarını, maddi ve manevi değerlerini veciz bir şekilde açıklarlar. Türkçeye ait söz varlığının bu unsurları, birtakım sırları bugün de bilinemeyen dil denen olağan üstü unsura büyük bir özellik ve güzellik katarlar. Atasözleri veya bu değerdeki sözler, bazen sayfalar dolusu yazılarla anlatılamayan bir durumu, bir düşünceyi birkaç kelime dâhilinde kısa ve kalıplaşmış ifadelerle en çarpıcı bir biçimde açıklarlar. 
Keywords : atasözü, özlü söz, sözlük, Tükçe, derleme