Klasik Doğu Türk Şiirinde +GInA Ekinin Ahenk Unsuru Olarak Kullanılması

Authors : Selahittin TOLKUN

Pages : 208-231

View : 20 | Download : 15

Publication Date : 2018-05-07

Article Type : Research Paper

Abstract :Eski Türkçedeki + KIʥA eki Doğu Türkçesinde klasik dönemde +GInA / +KInA şekline dönüşmüştür.  Normalde eski Türkçedeki / ʥ/ sesi Doğu Türkçesinde /y/ olarak kullanılır: koʥ > koy, yaʥ- > yay- vb. Ancak istisna olarak + KIʥA ekinde bu ses /n/ olarak devam etmiştir. +GInA / +KInA eki Doğu Türkçesinin klasik döneminde ünlü ve ünsüz uyumlarına girmiş olarak karşımıza çıkar: cānġına, yüzgine, yumruḳḳına, kökkine vb. Günümüz Özbek Türkçesinde ise ek, sonu k / ḳ, g /ġ ile biten kelimelere + kinä / +qınä biçiminde gelmektedir: kiçik+kinä > kiçkinä “küçücük”, såğ+ğınä> såqqınä “sağlamca”. Diğer bütün kelimelere ise + ginä olarak gelmektedir: båläginä “yavrucuğum”, cånginäm “cancağızım”. Bu ek işlev bakımından gerek tarihî gerekse günümüz Doğu Türkçesinde, Türkiye Türkçesindeki + CXk, +CAğIz, +cAk vb. küçültme eklerinde olduğu gibi küçültme, şefkat, sevgi vb. yanında zarfları pekiştirme işlevlerinde kullanılır. Bu durum klasik dönemden  cānġına m “cancağızım” ancak çınġına “gerçekten”, günümüzden ise xåläginäng “teyzeciğin”, y umşåqqinä “yumuşacık” kelimelerinde açıkça görülmektedir. Bir şiirde özellikle klasik döneme ait bir gazelde bu ekin bulunduğu birkaç kelime bulunabilir. Bu durumda ekin tabii olarak diğer bir söyleyişle ekin bulunduğu kelimeler öyle gerektiği için kullanıldığı söylenebilir. Ancak bir gazelde şair, kafiye olarak kullandığı bütün isimlere bu eki getiriyorsa, aynı şekilde bu eki beyitteki diğer kelimeler de kullanıyorsa o takdirde ekin bilenen işlevleri dışında şiirde ahenk unsuru olarak kullanıldığını söyleyebiliriz.  
Keywords : GInA küçültme eki, Klasik Doğu Türk Şiiri