Diyarbakır ve Çevresinin Hilafetin Kaldırılmasına Karşı Verdiği Tepkiler Üzerine Bir İnceleme

Authors : Edip BUKARLI

Pages : 1154-1181

View : 16 | Download : 7

Publication Date : 2019-10-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Yavuz Sultan Selim’in, Ridaniye Seferi’nden sonra Kahire’de bulunan son Abbasi Halifesi III. Mütevekkil-Alellah’dan hilafeti devralması ile Osmanlı hilafeti başlamıştır. Halifelik Kurumu, Osmanlı’da uzun yıllar varlığını sürdürmüştür. Ne var ki, Birinci Dünya Savaşı esnasında Osmanlı Padişahı V. Mehmet, halife olması hasebiyle Cihad-ı Ekber ilan etmişse de bu çağrısı İslâm âlemi tarafından bir karşılık bulmamıştır. Böylece tarihi süreç içinde hilafetin İslâm âlemi üzerinde bir işlevinin kalmadığı görülmüştür. Bununla birlikte Birinci Dünya Savaşı’nda yenilen Osmanlı Devleti’nin toprakları işgal edilince Milli Mücadele Dönemi başlamıştır. Milli Mücadele’nin başlaması gerek toplumda gerekse devlet kurumlarında yeni bir dönüşüme neden olmuştur. Bu kapsamda Birinci Dünya Savaşı’ndan sonra Cumhuriyet’e geçiş evresinde din ve devletin ayrılması ve hilafetin kaldırılması gibi hususlar gündeme gelmiştir. Ayrıca Milli Mücadele’nin kazanılması ülkede siyasi olaylar silsilesinin önünü açmıştır. Bu dönemde lâiklik, devlet ve toplum modernleşmesinin temelini oluşturmuştur. Hilafetin ilga edilmesi ve medreselerin kapatılması gibi lâik uygulamalarla devlet, dini kimlikten tamamen uzaklaşmıştır. Dolayısıyla yaşanan bu hadise, bilhassa geleneksel yapıya sahip olan toplumun bazı kesimlerinden tepki görmüştür. Bu bağlamda Diyarbakır ve dolaylarında 13 Şubat 1925’te yeni devletin siyasal sistemini tehdit eden Şeyh Sait İsyanı, bir muhalefet hareketi olmuştur. Bu muhalifler, dini propaganda yaparak  bu dönemdeki lâik ve demokratik anlayışının ve bu doğrultudaki uygulamaların İslâmiyet’e zarar verdiğini hatta İslâm dinini ortadan kaldırmaya yönelik olduğunu belirtmişlerdir. Ne var ki, Cumhuriyet kadroları, bu yeni rejim şekli olan lâikliğe karşı tepki gösterenlere müsamaha göstermemiş ve onlara karşı ciddi önlemler almışlardır. Bu minvalde İstiklal Mahkemeleri kurulmuş ve Şeyh Sait başta olmak üzere kırk yedi kişi yargılanıp idam edilmiştir. “Diyarbakır ve Çevresinin Hilafetin Kaldırılmasına Karşı Verdiği Tepkiler Üzerine Bir İnceleme” isimli makalede, yurdun çeşitli yerlerinde olduğu gibi Diyarbakır ve dolaylarının, Atatürk döneminde lâiklik adına ortaya konulan bazı uygulamalar, bu uygulamaların toplumun bazı kesimlerinde nasıl karşılandığı ve gösterilen tepkiler ele alınıp incelenecektir.
Keywords : Atatürk, Demokrasi, Cumhuriyet, Laiklik, Hilafetin Kaldırılması