İRAN-ABD İLİŞKİLERİNDE TARİHSEL DÖNÜŞÜMLER VE GÜNCEL STRATEJİK YÖNELİMLER

Authors : Rahim Cavadbeyli

Pages : 42-63

Doi:10.59304/ijhe.1674955

View : 62 | Download : 29

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makalede, İran ile Amerika Birleşik Devletleri’nin (ABD) 1850’lerden itibaren başlayan ve Samuel Greene Wheeler Benjamin’in (1837-1914) itibarnamesini 11 Haziran 1883’de Nasireddin Şah’a takdim etmesiyle resmiyet bulan dostane ilişkileri ele alınarak, onların dostluk, ittifak ve zaman aşamasında baş veren ideolojik, siyasal ve ekonomik değişikliklerle düşmanlığa evrilen karşılıklı seyri incelenecektir. Bu ilişkilerin, William Morgan Shuster’in 1911’de İran’ın mali işlerine çeki düzen vermesi amacıyla İran tarafından davet edilmesi ve onun 6-7 aylık İran’daki faaliyetinin halk ve bazı siyasi gruplar tarafından oldukça iyi karşılanması, İngiltere ile Çar Rusya’sının nüfuz üzerine oldukça ağır ve dağıtıcı rekabetine karşı ABD’nin dengeleyici faktör olarak değerlendirilmesi fikrini güçlendirmiştir. Ancak buna karşın 1945’de Azerbaycan Özerk Milli Hükumetinin kan içinde boğulmasında ve 1953’de Dr. Musaddık Hükumetine karşı yapılan darbedeki rollü, ABD karşıtı fikrin alevlenmesi ile sonuçlanmıştır. ABD karşıtı yaklaşım, 1979 İslam devrimi ile had safhaya tırmanmış ve ABD Büyükelçiliğinin basılması ile iki ülke karşı karşıya gelmiş ve günümüzde de bu karşı durmalar artan temple devam etmektedir. İki ülkenin güncel stratejik yönelimleri incelendiğinde, İran’ın dini rehberi Hameneli Seyyid Ali’nin ABD, İngiltere ve İsrail üçlüsünün baskıcı siyasetlerine karşı çıkış yolunu Asya üçlüsü, İran - Çin - Rusya ittifakında gördüğü tasvip ve tespit edilmektedir. Tabi burada İran ve Türk dünyasının bir bütün olarak, birlikte oynayacakları rol oldukça büyük önem arz eder. Bu üçlü ittifak, İran-ABD, genel olarak Asya-Atlantik arası ilişkileri etkileyen en önemli olay olarak günümüze damgasını vurmaktadır. Makalede açık kaynak taraması üzerinden pozitivist yaklaşımla yorumlayıcı yöntem kullanılmıştır.
Keywords : İran, Amerika Birleşik Devletleri, Türk Dünyası, İngiltere, Rusya