Arketipik Bağlamda Lord Raglan’ın Geleneksel Kahraman Kalıbı ve Metinlerarası Göstergeler: Kirmanşah Hikâyesi Örneğiyle

Authors : Fevziye ALSAÇ

Pages : 377-392

View : 20 | Download : 8

Publication Date : 2022-11-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Arketip, bir şeyin ilk örneği ve özgün biçimi anlamında evrensel bir kavramdır. Toplumların ortak hafızasında ve tüm kültürlerde varlığını ilksel imaj figürleriyle koruyan arketipler, insanda doğuştan var olan ve yaşantılarla somutlaşan ortak bilince ait şemalardır. Kahraman arketipi, toplumun ideallerini yansıtan seçilmiş bir kişiliğin kültürler üstü ortak tezahürüdür. Kahramanlık temasıyla başkahraman etrafında kültürel özelliklerle yaratılan imajlar, tüm toplumlarda evrenselleşmiş arketipik bir ilk modeli işaret eder. Anlatılarda başkahramanın Tanrı kutundan gelen soylu kimliği, olağanüstü doğumu, kahramanlıkları, toplum ve/veya sevgili için yaptığı erginlenme yolculuğu ortak bir kurgudur. Kahraman, ait olduğu toplumun kültürel değerleriyle kuşatılırken benzer tecrübelerle diğer toplumlarda da aynı ideoloji ve gelenekten doğan ortak bir kahraman kalıbı oluşur. Metinlerarası gösterge bir söylemin tema, kahraman, sembol, mesaj halinde bir ana metinden diğer metinlere/anlatılara taşınmasıdır. Bu durum ilk söylemin hatırlanması ve korunması bağlamıyla arketipik bir ifadedir. Kahraman arketipinin özelliklerini taşıyan en kapsamlı değerlendirme Lord Raglan’ın çalışmasıdır. Çalışmada Raglan’ın kahraman sınıflaması temele alınmış ve Kirmanşah Hikâyesi örneğiyle kahraman arketipinin ortak özellikleri belirlenmiştir. Kirmanşah Hikâyesi, hem kahramanlık hem de aşk konulu bir halk hikâyesidir. Kirmanşah, özelde Türk halkının idealleştirilmiş alp tipini temsil eder; genelde ise evrensel bir tema olan kahraman arketipinin ana izleklerini taşır. Kirmanşah’ın macerası, ideal kahramana ait özelliklerle halk hikâyelerindeki arketipik ve metinlerarası motifleri örneklendirir. Kirmanşah Hikâyesi bu özellikleriyle seçilmiş, halk hikâyelerindeki geleneksel kahraman arketipinin bir örneği olduğu görülmüştür. Çalışmada Lord Raglan’ın “Geleneksel Kahraman Kalıbı” temele alınarak kahraman arketipinin destanlarda ve kahramanlık konulu halk hikâyelerinde evrensel bir imaj olması yönüne vurgu yapılmıştır. Bu durum Kirmanşah Hikâyesi örneğiyle kahraman arketipi ve metinlerarası ilgi yönüyle değerlendirilmiştir.
Keywords : Kahraman arketipi, metinlerarası göstergeler, Kirmanşah Hikâyesi