DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE ESKİ TÜRK İNANÇLARI VE BUDİST UYGURLARA KARŞI KAŞGARLI MAHMUD’UN YAKLAŞIMI ÜZERİNE

Authors : Onur Yilmaz

Pages : 193-203

Doi:10.61729/uhad.1375314

View : 144 | Download : 182

Publication Date : 2023-11-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kaşgarlı Mahmud tarafından Türklerin İslam medeniyeti dairesine girdiği bir dönemde yazılan Türk dilinin ilk sözlük çalışmasıdır. Eserde açıklanan binlerce kelimeden hareketle Türklerin yaşayışlarını, yemeklerini, ilişkilerini, inanışlarını, ekonomik faaliyetlerini kısacası toplumsal ve kültürel yapısını gözler önüne seren önemli bir birikimin varlığı kabul edilmektedir. Bu yönüyle Dîvânu Lugâti’t-Türk, bir dil çalışması olmasının ötesinde içerisinde yer alan bilgilerle birçok disipline kaynaklık eden bir "hazine” niteliği taşımaktadır. Kaşgarlı Mahmud eserinde kelimelerin anlamlarını açıklarken atasözlerinden, efsanelerden ve şiirlerden yararlanmıştır. Açıklamalardan hareketle eserin yazıldığı dönemin kültürel, dinî ve siyasi yaşamı hakkında bilgi edinilebilmekte, Kaşgarlı’nın bu konulardaki yaklaşımları yorumlanabilmektedir. Birçok araştırmacı eserdeki açıklamalardan yola çıkarak Kaşgarlı Mahmud’u İslamî bilgiye sahip iyi bir Müslüman olarak tarif etmektedir. Bunun yanı sıra eserdeki birçok ifadede Türklerin eski dinî inançlarının varlığı da yansıtılmaktadır. Bu çalışma, Dîvânu Lûgati’t-Türk’te yer alan Uygurlarla ilgili dinî ifadeleri eski Türk inançlarıyla da karşılaştırarak dönemin siyasi ve dinî meseleleriyle tartışarak değerlendirmeyi ve mevcut bakış açılarına farklı bir pencereden yaklaşım göstermeyi amaçlamaktadır.
Keywords : Kaşgarlı Mahmud, Dîvânu Lugâtit Türk, Eski Türk inançları, Uygurlar, Budizm