Çağatay Türkçesinden Yeni Uygur Türkçesine Geçişte Fonetik Özellikler Bakımından Miftahu’l-Cinan Örneği

Authors : Nevzat ÖZKAN, Mehmet BULUT

Pages : 19-39

View : 13 | Download : 6

Publication Date : 2023-02-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Yeni Uygur Türkçesi, Türk dili tarihi içerisinde kesintisiz olarak yazı dili olarak kullanılan Eski Uygur Türkçesinin tarihi seyri içerisinde bugünkü durumuna evrilen bir yazı dilidir. Ancak standart bir yazı dili şu an olamamıştır. Birçok ağızın etkisiyle oluşmuş ve tarihi seyri içerisinde son doksan yılda birkaç kez alfabe değişikliğine maruz kalmıştır. Ayrıca Türkçenin temel bir özelliği olan kökün değişmemesi kuralı bu yazı dilinde bozulmaktadır. Gerileyici benzeşme hadisesi olarak adlandırılan bu durum ileri bir seviyededir. Çağatay yazı dili geleneği bu yazı dilinin kökenidir. Ancak zaman içerisinde yerel ağızların yazı diline etkisi giderek artmıştır. Bunda siyasi değişimler de tabii ki büyük bir önem arz etmektedir. Birçok yazar Çağatay Türkçesi metinlerinde genel yazı dili özelliklerini korurlarken kendi ağız özelliklerinden de örnekleri yazdıkları metinlere işlemişlerdir. Türkçenin Karluk grubunda yer alan Yeni Uygur Türkçesi, Çağatay Türkçesinin Özbek Türkçesiyle birlikte mirasını devam ettirmektedir. Bizim de doktora tezimizin bir nüshası olan ve 1824 yılında Yenihisar’da yazılmış olan Miftahu’l-Cinan üzerinde Yeni Uygur Türkçesi özelliklerini tespit etmeye çalışacağız. Müstensihin eseri Yenihisar’da yazmasından da anlaşılacağı üzere bir Uygur Türkü olması muhtemel olan müstensih, kendi ağız özelliklerini metne yansıtmıştır. Bu döneme ait başka metinlerde de bu durumu görmekteyiz insert ignore into journalissuearticles values(UYGUN, 2021);. Miftahu’l-Cinan adlı metnin aslı 16. yy’da yazılmıştır. 18.yy’a ait Paris 1 nüshası hakkında tarafımızca bir doktora tezi çalışılmaktadır. Eserin başka nüshalarını da temin ettiğimiz için Yenihisar nüshanın Yeni Uygur Türkçesinin fonetik özelliklerini daha baskın şekilde yansıttığını görmekteyiz. Bu sebeple bu makalede bu nüshayı ele alıp bu özellikleri fonetik ve başka dilbilgisi ögeleri açısından göstermeye çalışacağız.
Keywords : Miftahul Cinan, Çağatay Türkçesi, Doğu Türkçesi, Yeni Uygur Türkçesi