Melek Tavus’un Yükselişi ve Düşüşü / Mr. Bruinessen’e Taziye: Ehl-i Haklar Maalesef Melek Tavusu Öldürdüler. Etini Yediler, “Yeniden Doğum” ve “Yeniden Ziyafet” İçin Kemiklerini Özenle Ayırdılar.

Authors : Ahmet Küçükkalfa

Pages : 192-218

Doi:10.35235/uicd.1430823

View : 97 | Download : 96

Publication Date : 2024-06-30

Article Type : Review Paper

Abstract :2023 yılı Şubat ayında “www.academia.edu” internet sitesi tarafından, Hollanda Utrecht Üniversitesi’nde 2022 yılında gerçekleşen konferans bildirilerinden biri olan ünlü Kürdolog Martin van Bruinessen’e ait \"Islâm\'s margins: Ahl-e Haqq, angels and peacocks, and the marginal scholars who loved them / İslâm\'ın marjinalleri: Ehl-i Hak, melekler ve tavus kuşları ve onları seven marjinal bilgeler \" konu başlıklı bildiriye yorum yapmam istenmişti. Bu konu için uzun yıllarımı vermiştim. Sayın Mr. Bruinessen’den çok farklı tespitlerim vardı. Kapsamlı bir makale ile konuya açıklama getirmemin faydalı olacağı kararına vardım. Yazarın diğer iki makalesi de bu konuyla ilgiliydi. Konunun bütünlüğü açısından diğer ünlü Kürdolog Philip G. Kreyenbroek’un “Ehl-i Hak Dini Metinsel Mirası” üzerine makalesine de bir açıklama getirmenin gerekliliği doğmuştu. Ehl-i Haklar konusuna ilgi duyan çevrelerin sorularına cevap vermiş olmayı ümit ediyorum. İlâhi / Elâhi ailesi hakkında bilgilerimizin ana kaynağı; bizzat aile üyelerinin kendileri hakkındaki sezgileri, duyumları (rivayetleri) ve anlatımlarıdır. Bu anlatımların yayınladığı Nur Ali Elâhi’nin resmi-official internet sitesindeki bilgilere ek olarak, diğer ana kaynağımız, oğul Behram / Bahram Elâhi’nin, Mr. Bruinesssen’in makalesinde geçen sözleridir. (Bruinessen, 2022, Bruinessen, 2020, Bruinessen, 2014, Kreyenbroek, 2022, www. ostadelahi.com; 24 Mart 2023) (*2011 yılından itibaren yayın imkânı bulan İran sahasındaki araştırmalarımla ilgili bir liste kaynakça bölümündedir. Bu araştırma yazılarımdan bazı bölümler, makalenin bütünlüğü açısından bu makalede de yer almıştır. ) Bilindiği gibi Avrupa’da din savaşlarını sona erdiren 1648 Westfalya anlaşması ile “Prens’in milliyetinin ve mezhebinin, halkında milliyeti ve mezhebi olduğu” kabul edilmişti. İngiltere’nin 1925 yılındaki müdahalesi ile İran’daki Gazne-Türk devleti ile başlayan 1.000 yıllık Türk egemenliği (963-1925) sona ermiştir. Okur-yazarlığı dahi şüpheli bir bekçi “*Rıza Şah Pehlevi” olarak, İran kralı olmuştu. Yeni kurama göre İran’da Türkler hiç var olmamışlardı. Türkçe konuşanlar, Türk ve Moğol zulmü altında Türkçe öğrenmek zorunda kalan Azerbaycanlılar’dı. İran’ın yerel/ otokton halkları Farslar (Persler) ve Kürtler’di. Yeni bir devlet ve yeni bir halk icat ediliyordu. Bu yeni duruma uyum gösterenler aydınlara ve inanç önderlerine parlak bir gelecek vaat edildi. Yeni kurama göre, İran’daki kültürel hazine, 3.000 yıllık Fars-Pers kültürüne aitti. Günümüzde de 1.000 yıllık Türk Kültür hazineleri “Persian Art” olarak tanımlanır. (* I. Rıza Şah Pehlevi) Pers-Fars devleti kültürel olarakta tanımlanınca, Kürdistan’ın da kültürel olarakta yaratılması gerekiyordu. Ehl-i Hak inancı ve kültürü iyi bir alternatif olarak görünüyordu. Bazı sorunlar vardı. Rus oryantalistlerden miras bir külliyat vardı. Oryantalistlerin farkına vardıkları gibi Lekler, Karakoyunlular, Guranlar-Görenler Kürt değillerdi. Minorsky’nin yayınladığı inancın kitabı olan “Serencam”, onların Orta Asya kökenli olduğuna işaret ediyordu. Başlangıçtan itibaren Bayrak Kuşcuoğlu ile başlayan 24 şairlik (+ şair Sail) Kelâm külliyat (Canon) başlangıçtan itibaren Türkçe idi. Kürt ve Kürdistan’a dönüşüm nasıl olmalıydı? Halkın cahil ve yoksul olması bir avantajdı. Nur Ali Elâhi’nin (1895-1974) keşfedilmesi, diğer Azerbaycanlı aydınlara göre oldukça geç bir tarihte oldu. 21 yaşına kadar dört duvar arasında yaşayan ve sürekli ilâhi sesler duyan, 35 yaşına kadar, saç ve sakalları uzun bir derviş giysisi ile dolaşan Nur Ali Elâhi, uygun bir adaydı. O, daha 11 yaşında Ehl-i Hakk inancının “Hünkârı-Havendigârı” Sultan İshak’ın varlığını bedeninde hissetmişti. Oryantalistler (Bruinessen, Kreyenbroek ve diğerleri…) tarafından her zaman itibar gören Elâhi ailesinin* zengin muhayyilelerinde tasavvur ettiği pek çok kitapları (Ehl-i Hak inancı da dâhil) oldu. *[Nur Ali Elâhi, kör kızkardeşi Melek Can Nemati (1906-1993) ve oğlu Behram Elâhi (d. 1931-…)] Behram Elâhi’nin 1982 yılında kurguladığı “kuş tüylerini geride bırakarak mezarından uçarak kaybolan kutsal ölü Nur Ali Elâhi…” senaryosu, geleneksel Ehl-i Hak pirlerini öfkelendirdi. 1987 yılında (İran takvimi, Şemsi 1386 yılında) toplanan Ehl-i Hak Meclisi’nde “Elâhi ailesi ve eserleri, inanç dışı kabul edilerek” aforoz edildi. Batılı odaklarca “Fars/ Persian & Persian Art” efsanesi ile birlikte “Elâhiler ve Ehl-i Haklar” efsanesi de sürdürülmeye devam ediyor. Ehl-i Hak dini metinlerinde (Serencam and Kelâmlar), Yezidi dini metinlerinde yenilmesi ve kurban edilmesi yasak olan kutsal canlılar, Tavus Melek’in avatarı horoz dâhil yenilmekte ve kurban edilmektedir ve “Kara Davut/ Şeytan/ İblis/ Melek Tavus” bulunmaz.
Keywords : Bruinessen, Kreyenbroek, Yārsān Ahl e Haqq, İran Gûrân region, Nur Ali Elâhi, Seranjam Kalāms, Yezidis, Satan or the Peacock Angel Malak Tâwûs 1 Heterodoks İslâm Kozmolojisinden, Yezidi Yaratılış ve Melek Tavus İnancına