İkinci Meşrutiyet Dönemi’nde Gensoru Önergelerinin İşleyişi ve Uygulamasında Karşılaşılan Sorunlar

Authors : Ahmet Ali GAZEL

Pages : 69-78

Doi:10.20860/ijoses.1191092

View : 19 | Download : 15

Publication Date : 2022-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Kânun-ı Esasi’nin tam olarak parlamenter sisteme göre yapılandırılmamış olmasından dolayı, I. Meşrutiyet Dönemi’nde parlamenter sistem pek çok yönden eksik kalmıştır. 1909 yılına gelindiğinde ise Kânun-ı Esasi’de yapılan değişikliklerle, parlamenter sistem oldukça demokratik bir yapıya kavuşturulmuştur. Parlamenter denetim açısından en önemli değişiklik ise hükûmetin meclise karşı sorumlu hale getirilmiş olmasıdır. Ancak bazı hukuki eksiklikler ve tecrübesizlikler nedeniyle denetim mekanizmalarının işleyiş ve uygulamasında sorunlar yaşanmıştır. Örneğin ne anayasada ne de 1877 Mebusan ve Ayan Meclisleri iç tüzüklerinde, soru önergesine ait bir kural bulunmamaktadır. Bu nedenle II. Meşrutiyet Dönemi’nde soru önergeleri çeşitli tartışmalara neden olmuş ve bu dönemde soru önergeleri teamüllere göre işlemiştir. Gensoru, hem anayasada ve hem de Mebusan İç tüzüğünde yer almıştır. Ancak nazırların meclise karşı sorumlu olmaması gensoruyu işlevsiz hale getirmiştir. 1909 yılında, gensoru açısından Kanun-ı Esasi’de önemli değişiklikler yapılmış ve hükûmet üyeleri Mebusan Meclisi’ne karşı sorumlu hâle getirilmiştir. Hatta Türk parlamento tarihinde ilk defa bir sadrazam güvensizlik oyu ile iktidardan düşürülmüştür. Makalede gensoru önergesinin işleyişi ve karşılaşılan sorunlar özellikle Meclis-i Mebusan Zabıt Ceridesi’ne dayalı olarak incelenmiştir.
Keywords : Parlamenter Denetim, İkinci Meşrutiyet, Gensoru, Parliamentary Auditing, Second Constitutional Monarchy, Interpellation