XIX. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nin Avrupalı Devletlerle Bir İlişki Türü Olarak Arkeo-Diplomasi

Authors : Gürsoy Şahin

Pages : 94-110

Doi:10.20860/ijoses.1578684

View : 73 | Download : 36

Publication Date : 2024-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Kadim bir geçmişe sahip olan Osmanlı coğrafyası, XIX. yüzyılda Avrupalı devletlerin hem siyasi hem de kültürel olarak ilgi odağındaydı. Anadolu ve Balkanlar’da eski eserlere gösterilen ilgi anılan yüzyılın ikinci yarısından itibaren farklı bir anlam kazandı. Bu dönemde Osmanlı ve Avrupalı devletler arasında alenen eski eser rekabeti yaşanmaktaydı. Bir taraftan Avrupalı arkeologlar kendi ülkelerine eski eser götürmenin telaşında iken diğer taraftan Osmanlı yöneticileri İstanbul’daki Müze-i Hümâyȗn’a eser nakletmeye çalışmaktaydı. Öte yandan Osmanlı idarecileri arkeolojiyi diplomasinin bir aracı olarak da kullanmaktaydı. Arkeolojinin uluslararası ilişkilerle sıkı bir bağı bulunmakta olup Osmanlı Devleti’nin takip ettiği diplomasinin kritik bir unsurunu oluşturmaktaydı. Tamamı olmasa da Osmanlı hükümetleri tarafından izin verilen arkeolojik kazıların önemli bir kısmı, Osmanlı’nın diplomatik gündemi çerçevesinde faaliyetine devam etti. Bu bağlamda uluslararası araştırma gezileri veya eski eser araştırmalarının başlatılması büyükelçilerin diplomatik becerileriyle yakından ilgili idi. Kazıların sürdürülmesinin başat koşullu ise ülkeler arasındaki ilişkilerin düzeyi idi. Keza Osmanlı topraklarında bulunan eserlerin ülke dışına çıkarılmasına izin verilmesi hususu da diplomatik ilişkilerin ayrı bir yönünü ortaya koymaktaydı. Bunun sonucu olarak Osmanlı diplomasisi, arkeolojik araştırmaların pratik ve diplomatik süreçlerini kültürel miras alanı içinde bir bağlama oturttu. Böylece Müze-i Hümâyȗn, geçmişi ulusal ve uluslararası düzeyde sunmaya odaklandı. Çalışmada Osmanlı yönetiminin eski eserlere yüklediği siyasi ve diplomatik anlam ile arkeolojik eserleri diplomatik bir araç olarak kullanımını arşiv belgeleri ışığında irdelenmeye çalışıldı.
Keywords : Arkeo-Diplomasi, Anadolu, Balkanlar, Eski Eser, Müze-i Hümâyȗn