TEK PARTİ DÖNEMİ’NDE İZMİR’DE CUMHURİYET HALK PARTİSİ: MÜFETTİŞLİK RAPORLARI ÜZERİNDEN YENİ BİR DEĞERLENDİRME (1936-1937)

Authors : Fatih Selçuk

Pages : 105-154

Doi:10.47088/utad.1528225

View : 353 | Download : 249

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Osmanlı Devleti’nden Türkiye Cumhuriyeti’ne uzanan tarihsel seyirde daima önemli bir şehir olarak bilinen İzmir, bu önemini Cumhuriyet döneminde de sürdürmüştür. Cumhuriyet’in sembol şehirlerinden olan İzmir gerek nüfusu gerekse diğer özellikleri bakımından Türkiye’nin diğer illerine nazaran farklı bir yerde durmakta, çoğunlukla İstanbul’un ardından gelmektedir. Bu durumda, Tek Parti Dönemi siyasetinde İzmir ayrı bir öneme sahip olmuştur. İzmir’in bu özelliği, 1930 yılında Atatürk’ün inisiyatifi ile girişilen Serbest Cumhuriyet Fırkası (SCF) tecrübesinde de açık bir şekilde görülmüştür. Cumhuriyet Halk Partisi (CHP), ilk defa bu tecrübe ile taşradaki gücünün ne denli zayıf ve kırılgan olduğunu fark etmiş ve bundan sonraki süreç bu zayıflığa karşı düşünülen çareler ekseninde ilerlemiştir. Mevcut literatür, genel olarak CHP’nin 1930’lardan 1940’lara giden tek partili süreçte taşradaki zayıflığının büyük oranda sürdüğüne işaret etmektedir. İzmir üzerine daha önce yapılan çalışmalarda ise bu tür bir hipotez öne sürülmemiştir. Bu makalede, 1936 ve 1937 yıllarında CHP’li iki Milletvekili ve Parti Müfettişi tarafından İzmir’deki CHP teşkilatları hakkında hazırlanan raporlar üzerinden, CHP’nin taşradaki konumuna İzmir penceresinden bakılmaktadır. Makalede İzmir üzerinden elde edilen bulgular, CHP’nin taşrada genel olarak zayıf, etkisiz, denetimsiz ve büyük oranda devletin himayesi altında bulunan bir siyasi parti özelliği gösterdiği şeklindedir. Bu bakımdan makale, tek parti döneminde CHP’nin totaliter veya otoriter bir tek parti olduğu yönündeki tezlerin partinin teşkilat olarak İzmir’de arz ettiği manzara üzerinden tartışmaya açılabileceğini öne sürmektedir.
Keywords : Cumhuriyet Halk Partisi, Tek Parti Dönemi, İzmir, Türk siyasi hayatı, Taşra