BİR TÜRK ŞEHRİ OLARAK SAKASTANA (SİSTÂN/SİCİSTÂN) VE ŞEHRİN KURULUŞUNA DAİR EFSANELER

Authors : Nur Akbaş

Pages : 197-209

View : 52 | Download : 64

Publication Date : 2024-03-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bugünkü Afganistan’da Hilmend nehri etrafında şekillenen ve tarihin farklı dönemlerinde farklı sınırlara sahip bir bölge olan Sistân, M.Ö. VIII. yüzyılda hüküm süren ve ilim dünyasında pek çok araştırmacı tarafından Türk oldukları kabul edilen Sakalara atfen Sakastana olarak adlandırılmıştır. Fars ve Arap devletlerinin bölgeye hâkim olmasıyla Sakastana’ya Farsça Sistân; Arapça’da ise Sicistân adı verilmiştir. Çin sınırlarından Doğu Avrupa’ya uzanan toprakları idare eden Sakaların, bünyesinde farklı etnik kimliklere sahip unsurları barındıran bir konfederasyon şeklinde olduğu düşünülmektedir. Üç farklı gruptan oluşan Sakaların özellikle Hilmend nehri ve çevresinde yaşayan kısmına Drangiana ismi verilmiştir. Zamanla Sistân bölgesinin merkezi konumundaki Zerenc şehrine de aynı ismi verilmiştir. Takriben beş yüzyıl süren siyasi mücadelelerinde pek çok kez yurtlarını değişmek zorunda kalan Sakalar, M.Ö. II. yüzyılda bu coğrafyaya geri dönerek bölgeyi önemli bir merkez haline getirmişlerdir. Sistân hakkında özellikle ilk dönem İslâm kaynakları çok fazla bilgi vermektedir. Bu alakanın muhtemel sebebi ilk dönem İslâm tarihi yazımının büyük bir kısmının İran yazım geleneği üzerine inşa edilmesiyle ilgilidir. Sistan bölgesi, özellikle İran millî ve kahramanlık destanlarında oldukça önemli bir konuma sahiptir. İran efsanelerinde şehrin kurucusu olarak kabul edilen Hükümdar Gerşasb adına iki farklı efsane bulunmaktadır. Bu efsanelerden hareketle Gerşasb ile Afrasiyab’ın mücadelesinin kaynaklarda oldukça canlı bir biçimde anlatılması, İran-Turan çekişmesinin boyutları ve zihni arka planda İslâmî dönem eserlere tesiri bakımında da değerlendirilmeye muhtaçtır. Şehrin İran yönetiminde de kutsiyet taşıdığı düşünülmektedir. Bunun dışında şehrin en bilinen özelliği Rüstem adlı bir hükümdarının olduğudur. İran edebiyatının önemli kahramanı Rüstem, bugün hala Anadolu’da da etkisini gösteren “Zaloğlu Rüstem” hikâyesinin kahramanıdır. Rüstem, kaynaklarda İslâm ordularının bölgeye geldiği dönemde Sistân hâkimi olarak ifade edilmiştir. Ancak bu dönemde müellifler eserlerini rivayet usulüyle kaleme aldıkları için bazen gerçek dışı ve efsanelere dayalı aktarımlar yapılmıştır. Bu husus da muhtemelen Rüstem adının efsanelerde ön plana çıkmasıyla alakalıdır. Çalışmamızda bahsi geçen hususlar aydınlatılmaya çalışılacaktır.
Keywords : Sistân, Gerşasb, Rüstem, Türkler