ÇAĞATAYCADA BİRLEŞİK ZARF-FİİLLER
Authors : Emel Tekin, Zühal Ölmez
Pages : 23-55
View : 85 | Download : 99
Publication Date : 2024-12-30
Article Type : Research Paper
Abstract :Zarf-fiil ekleri; Türkçe ifade kabiliyetinin tekdüzelikten sıyrılıp dilin uzun ve zengin anlatım imkânı kazanmasında önemli yapılardır. Dilin daha etkileyici ve incelikli kullanılmasını sağlayan tek başına bir yargı bildirmeyen bu eklerin temel görevi, eklendiği fiilleri cümle içerisinde zarflaştırmaktır. Türkçenin en eski tarihi döneminden itibaren çağdaş Türk dillerine değin kullanılan çok sayıda zarf-fiil eki bulunmaktadır. Bu tarihi süreçte bazı eklerin seyrekleştiği, mevcut işlevlerinden bir kısmını kaybettiği ya da kullanımdan düştüğü; bazılarının ise yeni anlam ve işlevler kazandığı görülür. Yapı bakımından çeşitli değerlendirilmeleri bir tarafa bırakıldığında, bu ekleri basit ve birleşik olarak ikiye ayırmak mümkündür. Zarf-fiil eklerinin bir kısmı kullanım sahasına çıktığından beri zarf-fiil işlevindeyken; bir diğer kısmı asıl işlevi zarf-fiil eki olmayan, sonradan yüklenen eklerdir. Bu çalışmada bazı ek ve edatların bir araya gelmesi vasıtasıyla oluşan birleşik yapılı zarf-fiil ekleri ele alınacaktır. Bu birleşik zarf-fiil yapılarının meydana gelmesinde en büyük katkıyı sıfat-fiil ekleri sağlamaktadır. Sıfat-fiil ekleri kadar yaygın ve çeşitlilik göstermese de elbette isim-fiil eklerinin söz konusu yapıların oluşmasında azımsanmayacak bir rolü vardır. Türkçenin tarihi devirlerinin ardından Özbekçe ile Yeni Uygurcadaki birleşik yapılı zarf-fiil eklerinin kullanımına ilişkin kısaca bilgi verilecek olan bu makalenin esasını Çağatayca metinlerden tespit edilen örnekler teşkil edecektir. Çağataycanın farklı dönemlerinden alınan birleşik zarf-fiil ekli yapıların geçtiği beyit/cümlelerin metinde bulunduğu beyit ve sayfa numaraları parantez içerisinde belirtilecektir. Bu birleşik yapıların cümleye sağladığı anlamı vermek için örnekler Türkiye Türkçesine aktarılmıştır. İlgili yapıların Çağatayca metinlerdeki kullanımları üzerinden cümledeki anlam ve işlevleri incelenecektir.Keywords : Çağatayca, Fiilimsiler, Zarf-Fiil Ekleri, Birleşik Zarf-Fiiller