EYLEM+-sA ÇEKİMİNDEKİ DİLEK TÜMCELERİ EKSİLTİLİ/EKSİK TÜMCE MİDİR?

Authors : Çiğdem KALEGERİ

Pages : 87-104

Doi:10.59182/tudad.1296217

View : 43 | Download : 52

Publication Date : 2023-07-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkiye Türkçesinin dil bilgisi kaynaklarında, şart ifade eden tümcelerin yargı bildirmediği ve bağımsız tümceler kuramayacağı görüşü kabul edilmektedir. Dilek ifade eden tümceler ise yargı bildiren bağımsız tümceler olarak değerlendirilmektedir. Ancak Eylem+-sA yapısındaki basit çekimlerde, şart ve dilek anlamı net çizgilerle birbirinden ayrılamamaktadır. Bununla birlikte şart bildiren yan tümcelerin kimi zaman temel tümce gösterilmeden eksiltili veya eksik bir tümce yapısında kullanılabileceği de dile getirilmiştir. Bu durum, Eylem+-sA yapısındaki şart tümceleri için de geçerlidir. Bu çalışmanın konusu, şart tümcelerinde zaman zaman karşımıza çıkan bu eksiltili ya da eksik kullanımların, Eylem+-sA çekimindeki dilek tümceleri için de geçerli olup olmadığıdır. Dilde eksilti, gelişigüzel ortaya çıkmaz, belirli kurallar çerçevesinde meydana gelir. Dolayısıyla her alıcı tarafından farklı biçimlerde tamamlanabilecek bir boşluk eksilti değildir. Her eksiltide olması gereken özellikler, en az çaba yasasına bağlı olarak kolaylık ve tümcedeki yokluğunun iletişimde sorun yaratmaması bağlamında anlaşılabilirlik veya kestirilebilirliktir. Bağlamın ortaya koyduğu veriler doğrultusunda alıcı, yüzey yapıda bulunmayan unsuru zihninde tamamlayarak tümceyi algılar. Bu algılama tüm alıcılar için farklı olduğunda eksiltiden değil, eksiklikten bahsetmek gerekir. Bu çalışmada, öncelikle Eylem+-sA yapısındaki basit çekimler, şart ve dilek tümceleri oluşları bakımından değerlendirilmiş; bu çekimdeki dilek tümcelerinin eksiltili veya eksik tümce olup olamayacağı araştırılmıştır.
Keywords : şart tümcesi, dilek tümcesi, eksilti, eksiltili tümce, eksik tümce