AFGANİSTAN’DA BİR BÖLGE İSMİ OLARAK “TÜRKİSTAN”IN KULLANILIŞI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME

Authors : Ziauddin Jamal

Pages : 101-114

View : 165 | Download : 90

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkistan, Asya kıtasında nüfusu çoğunlukla Türk kavimlerinden oluşan geniş bir coğrafyanın ismi olarak bilinmektedir. Geçmişte bu geniş coğrafyanın yanı sıra Afganistan topraklarının Amu Derya ile Hindukuş dağları arasında kalan bir kısmı için de Türkistan adı kullanılmaktaydı. Hatta bu ülkenin 19. yüzyılın ortalarına ait tarihî kaynaklarında ülkenin tamamı Afganistan ve Türkistan memleketleri olarak anılmaktadır. Ancak, 19. yüzyılın ikinci yarısında Rusların Buhara Emirliği topraklarına ilerlemesi üzerine kaynaklarda Rus Türkistan’ı terimi ortaya çıkmıştır. Buna karşılık Amu Derya ile Hindukuş arasındaki topraklar için Afganistan’a ait Türkistan (Türkistan-i Mutallaka-i Afganistan), Küçük Türkistan (Türkistan-i Sagir), Afgan Türkistan’ı (Türkistan-i Afgani), Güney Türkistan (Türkistan-i Cenubi) ve Türkistan Vilâyeti (Vilâyet-i Türkistan) gibi isimler kullanılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada, Afganistan’ın tarihî ve resmî kaynaklarında söz konusu bölgenin ismi olarak Türkistan’ın kullanılışı ele alınmıştır. Ayrıca her ismin belli dönemlerde kullanılışının nedenleri ve Türkistan kelimesinin bölge ismi olarak kullanılmaması ile ilgili konular üzerinde de durulmaya gayret edilmiştir. Çalışma ağırlıklı olarak, 1747’den 1960’lar arasındaki Afganistan’ın resmî tarihî kaynaklarındaki bilgilere dayanmaktadır. Çoğunlukla ülkenin şah ve emirleri sarayında yazılan tarihî kitaplar, devlet tarafından yayınlanan gazeteler, ders kitapları ve Nizamnameler gibi resmî ve birinci el kaynakların verdiği bilgiler esas alınmıştır.
Keywords : Türkistan, Afganistan, Afgan Türkistanı, Küçük Türkistan, Türkistan vilayeti.