KÖKTÜRK HARFLİ YAZITLARDA FİİLİMSİ EKSİLTİLERİ

Authors : Ümit HUNUTLU

Pages : 1364-1385

View : 16 | Download : 14

Publication Date : 2022-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Türkiye’de ve dünyada Köktürk yazılı metinler hakkında birçok çalışma yapılmıştır. Üzerinde en çok durulan konulardan biri metinlerin dil hususiyetleri olmuştur. Bu alanda henüz aydınlatılmayı bekleyen birçok konu vardır. Metinlerdeki eksiltili yapılar bazı çalışmalarda irdelenmiş ve üzerinde fikirler beyan edilmiştir. Yazıtlardaki eksiltmeler; öge eksiltmelerinden, tamlama eksiltmelerine; çekim eki eksiltmelerinden ek-fiil eksiltmelerine kadar birçok alanda incelenmiştir. Sık tekrar eden eksiltmeler araştırmacılar arasında görüş ayrılıklarına da sebep olmuştur. Anlaşılması zor, farklı yapılar, eksiltmeler gözetilmeden açıklanmaya çalışıldığında metinlerde ya okuma ya da anlamlandırma hatalarına sebep olmuştur. Bu gibi durumlarda eksiltilerin az sözle çok ve etkili anlamlar dile getirme gücü göz ardı edilmemelidir. Köktürk harfli yazıtlardaki eksiltiler rastgele değil, belli kurallar çerçevesinde gerçekleşir ve bu eksiltiler Eski Türkçenin kuralları dâhilinde anlam kazanır. Köktürkçede fiilimsi eksiltmeleri sıfat-fiil ve zarf-fiillerin işaretsiz kaldığı söz dizimsel yapılarda bulunmaktadır. Bazı fiilimsi eksiltilmeleri alt türleriyle kısaltma grupları içinde incelense de kısaltma grubu içinde değerlendirilemeyecek fiilimsi eksiltmeleri Köktürkçede daha çoktur. Yazıtlarda fiilimsi eksiltmeleri sıfat-fiil ve zarf-fiil kategorilerinde gerçekleşmiştir. Bu çalışmada bengü taşlardaki fiilimsi eksiltmeleri tespit edilmiştir. Eksiltmelerin hangi dil kuralları çerçevesinde gerçekleştiği betimlenmiş ve bir tasnif yapılmıştır.
Keywords : Eski Türkçe, Yazıtlar, söz dizimi, eksilti, fiilimsi