Yeni Uygur Türkçesi Üretici Dilbilgisiyle İlgili Çalışmalara Bir Bakış

Authors : Zulhecce ABDUREŞİT

Pages : 52-66

Doi:10.46400/uygur.804456

View : 14 | Download : 8

Publication Date : 2020-12-24

Article Type : Research Paper

Abstract :Dilbilim alanında bir devrim olarak Chomsky’nin üretken dilbilgisi teorisi, geleneksel gramer ve yapısalcı teoriler üzerinde büyük bir etki yarattı ve yeni en dinamik dil kuramı üretici gramer okulunun ortaya çıkmasına neden oldu. Bu kuram Amerika’dan ortaya çıkmasına rağmen, etkisi dünyanın dil bilim çevrelerine yayıldı. Litip Tohti’nin liderliğinde, Uygur akademisyenler bu kuramın temsili eserlerinin zamanında tercüme edilmesi ve tanıtılması ve Uygur dilini analiz etmek ve incelemek için teoriyi kullanmak konusunda belirli sonuçlar elde ettiler. Son otuz yıldaki araştırma sonuçlarına baktığımızda, Yeni Uygur Türkçesinin üretken söz dizimi üzerine yapılan araştırmalar giderek derinleşiyor. Kategorilerin sınıflandırılması tartışmasından söz dizimsel özelliklerin, söz dizimsel işlevlerin ve kategorilerin anlambiliminin çalışılmasına; öbeklerin sınıflandırılmasından, öbeklerin yapı kurallarının resmi açıklamasına; belirsiz cümlelerin ve diğer cümle türlerinin basit analizinden cümle yapısının resmi tanımına kadar araştırmalar yapılmaktadır. Ayrıca araştırma yöntemleri açısından, söz dizimi çalışması, açıklama ve açıklamayı birleştirir ve açıklamaya daha meyillidir. Araştırma perspektifinden, söz dizimi çalışması hem Uygurca tek dilli çalışmaları hem de diğer Altay’ca, Çince, Türkçe ve İngilizce ile ilgili karşılaştırmalı çalışmaları içermektedir. Araştırmaların dayandığı teoriler açısından, hem üretken gramer teorisi hem de tipoloji ve hesaplamalı dilbilim ile ilgili teoriler kullanılmaktadır. Bu makalede, Yeni Uygur Türkçesinde üretici dilbilgisi ile ilgili çalışmalar gözden geçirilmiş ve Yeni Uygur Türkçesinde üretici dilbilgisi alanında ortaya konulan çalışmalar ve elde edilen kazanımlar değerlendirilmiştir.
Keywords : Yeni Uygur Türkçe, Üretici dilbilgisi, Noam Chomsky, Kategori, öbek