Hanefî Fetvâ Usûlünün Oluşumu ve Ebü`l-Leys es-Semerkandî’nin Tedvine Sağladığı Katkı Üzerine Bir İnceleme

Authors : Mehmet Büyükmutu

Pages : 137-172

Doi:10.54122/umde.1559788

View : 115 | Download : 81

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Hanefî fetvâ usûlünün erken dönemlerine dair bilgiler, sonradan telif edilen eserler aracılığıyla günümüze ulaşmaktadır. Erken dönemlere dair ilk bilgiler Ebü\\\'l-Leys es-Semerkandî tarafından Kitâbü\\\'n-Nevâzil ile Uyûnü\\\'l-mesâil isimli eserlerde bir araya getirilmiştir, ancak Hanefî fetvâ usûlünün Semerkandî ile teşekkül ettiğini söylememiz mümkün gözükmemektedir. Nitekim Semerkandî’nin görüşlerine yer verdiği isimler ağırlıklı olarak 3./9. yüzyılda yaşamış fakihlerdir ve o döneme kadar fetvâ usûlüne dair birçok kâidenin oluştuğu görülmektedir. Bu durum, sosyal bilimlerin birçok alanında ve Hanefî mezhebi özelinde mezhebin teşekkül sürecinin tedvininden önce olmasının doğal bir sonucu olduğu örneğindeki gibi fetvâ usûlünde de kendini göstermektedir. Semerkandî’nin Hanefî literatürüne katkısı sadece nevâzil türünde günümüze ulaşan ilk eserin ona ait olması değil, bilakis erken dönem fetvâ usûlü kâidelerini ve gelişmelerini kayıt altına alma konusunda ortaya koyduğu fıkhî mesâidir. Nitekim teşekkül, terakki ve tekâmül aşamaları dikkate alındığında İbn Âbidîn’in yaklaşımlarıyla tekâmülünü tamamlayan fetvâ usûlü kâidelerinin ilk dönemlerde birçok hususunun teşekkül etmiş olduğunu göstermesi açısından Semerkandî’nin literatüre yaptığı bu katkı oldukça önemlidir. Bu bağlamda Semerkandî’nin fetvâ usûlüne dair 2./8. ve 3./9. yüzyıllardaki gelişmeleri bir araya getirmesi ve kendi dönemindeki ilerlemeleri ortaya koymasıyla fetvâ usûlünün tedvin sürecini başlatmış olduğu ve bu sürecin önemli bir dönüm noktasını ifade ettiği görülmektedir. Dolayısıyla bu çalışmamızda Hanefi mezhebinin fetva usûlü, tarihi süreç içerisindeki gelişimi, tedvin aşamasında Semerkandi’nin fetva usulüne etkisi ve katkısının boyutları incelenmeye çalışılmaktadır. Araştırma yöntemi olarak ise Kitâbü\\\'n-Nevâzil ile Uyûnü\\\'l-mesâil’deki fetvâ usûlü ile ilgili kâideler incelenmekte, bu kâideler açıklamaları ve varsa örnekleriyle birlikte belirli bir sistematik çerçevesinde gruplandırılmaktadır.
Keywords : Hanefî fetvâ usûlü, Kitâbü\'n-Nevâzil, Ebü\'l-Leys es-Semerkandî, Resmü\'l-müftî, Edebü\'l-müftî, Âdâbü\'l-fetvâ