Vilâyât-ı Şarkıyye Valilerinin Erzurum Kongresi Karşısındaki Tavırları

Authors : Ömer Toraman

Pages : 3163-3191

Doi:10.24186/vakanuvis.1329651

View : 74 | Download : 118

Publication Date : 2023-10-24

Article Type : Research Paper

Abstract :Mondros Mütarekesini takiben Vilâyât-ı Şarkıye olarak adlandırılan vilayetlerin geleceği hakkındaki düşünceler, bölge insanlarını, aydınlarını örgütlenmeye ve mücadeleye sevk etmiştir. Bu maksatla Erzurum’da bir kongre toplanması yolunda çalışmalara başlanmıştır. Vilâyât-ı Şarkıyye, askeri ve mülki yönden, 19 Mayıs 1919 tarihinde Samsuna çıkan 3. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa’nın sorumluluk sahasında bulunuyordu. Bu dönemde Mustafa Kemal Paşa’nın emirlerine uymakla yükümlü olan askeri ve mülki idareciler, Mustafa Kemal Paşa’nın İstanbul Hükümeti ile yaşadığı görüş ayrılıkları ve nihayetinde askerlikten istifasına kadar giden süreçte, zor bir süreçten geçmişlerdir. Diyarbekir’deki 13. Kolordu komutanının tereddüdü hariç, askeri yöneticilerin (Kolordu komutanları) tamamı Kongre sürecinde Mustafa Kemal Paşa’nın yanında yer almış, talimatlarına uymuşlardır. Vilâyât-ı Şarkıyye valilerinden ise İstanbul Hükümeti tarafından atanan ve fiilen göreve başlayan Elazığ Valisi Ali Galip genel olarak Milli Mücadeleye olduğu gibi, Kongre teşebbüsüne de karşı koymuştur. Diyarbekir Valisi ise Erzurum Kongresine karşı İstanbul Hükümetinin talimatlarını uygulamış, ancak bu tutumunu Sivas Kongresi karşısında değiştirerek, Sivas Kongresine destek olmuştur. Elazığ ve Diyarbekir valilerinin Erzurum Kongresinin toplanmasına karşı tutumlarının bir neticesi olarak, bu illerden seçilen kongre temsilcilerinin Erzurum’a gidişleri bizzat valiler tarafından engellenmiştir. Bu durumda Kongre sonrası oluşturulan Heyet-i Temsiliye’de Elazığ ve Diyarbekir vilayetlerinin temsilcileri yer alamamıştır. Bu iki vilayet dışında, Erzurum, Sivas, Van ve Bitlis valileri genel olarak Milli Mücadeleyi olduğu gibi, Erzurum Kongresi sürecini de desteklemişlerdir. Bu vilayetlerin valileri İstanbul Hükümetinin talimatlarına uymamış, görevden alındıklarında dahi, Mustafa Kemal Paşa’nın talimatlarına uyarak vazifelerini devam ettirmişlerdir.
Keywords : Milli Mücadele, Erzurum Kongresi, Vilâyât ı Şarkiyye, Vali