Tokat ve Niksar`da Bazı Selçuklu Yapılarındaki Çini Süslemeler Üzerine Bir Değerlendirme

Authors : Ayşe DENKNALBANT ÇOBANOĞLU

Pages : 9-44

Doi:10.16971/vakiflar.559126

View : 19 | Download : 8

Publication Date : 2019-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Tokat ve Niksar, XII.-XIII. yüzyıllarda Danişmendliler ile Selçuklular döneminde önemli merkezler olarak karşımıza  çıkmaktadır. Bölgede bu süreçte inşa edilen yapılar gerek planları gerekse de süsleme özellikleri bakımından  Türk mimarisi içinde önemli örneklerdir. Söz konusu yapılar, şüphesiz araştırmalara konu olmuş ve çeşitli vesilelerle  çalışılmıştır. 2012 senesinden itibaren özellikle Tokat merkez ve Niksar’da yaptığımız çalışmalar, yapıların  hem mimari hem de süsleme özellikleriyle dikkatimizi çeken bazı unsurlarını ortaya çıkarmış bulunmaktadır.  Bu makalede, Tokat ve Niksar’daki alan çalışması sonucunda elde ettiğimiz veriler ışığında, Selçuklu dönemi  yapılarında uygulanmış olan çini süsleme programlarıyla ilgili bulgular ve tespitler ele alınmıştır. Tokat merkezde  bulunan Şeyh Meknûn Zaviyesi, zaman içinde harap duruma düştükten sonra restorasyon çalışmaları geçirmiştir.  Eski kaynaklar ve resimlerden öğrendiğimiz üzere, yapının kubbeli sofa, eyvan ve türbe bölümleri zengin bir çini  dekorasyonuna sahipti. Günümüze bunlardan yalnızca türbe bölümündeki çinilerden bir kısmı ulaşmıştır. Tokat  Yağıbasan Medresesi’nde 2000’li yılların başında yapılan bir restorasyon çalışmasında ise güney eyvan duvarında  in-situ durumunda altıgen formlu firuze renkli çiniler tespit edilmiştir. Yine Selçuklu döneminden Murad Sevdekâr  Türbesi’nde çini izleri günümüze kadar ulaşmış, Sefer Paşa Türbesi’nde ise çini bulunduğuna dair bazı izler  daha önceki araştırmacılar tarafından kayıt edilmiştir. Niksar’daki alan çalışmamız sırasında ise, Yağıbasan Medresesi’nin  yanında, bahçe olarak düzenlenen alanda mozaik çini tekniğinde yapılmış, bir kitabeye ait olduğunu  tahmin ettiğimiz bir parça dikkatimizi çekmiştir. Niksar’da bu parçayla ilgili olabilecek yapılar incelendiğinde,  çini süslemelere sahip olduğu kaynaklardan bilinen Sunguriye Türbesi’ne ulaşılmaktadır. Türbenin günümüze  yalnızca gömü odası ulaşmış vaziyette olup, harap durumdaki üst katı 1940’lı yıllarda yıktırılmıştır. Bu çalışmada,  Sunguriye Türbesi ile ilgili yazılı ve görsel kaynaklarında yardımıyla, buradaki çini süsleme programı ve tespit  edilen çini mozaik parça arasında bir bağlantı olup olamayacağı belirlenmeye çalışılacaktır. Tokat’ta XII-XIV. yüzyıllar içinde inşa edilmiş yapılardaki verilerin ışığında, çini süslemelerin bütüncül olarak  değerlendirildiği bu çalışmada herkes tarafından bilinen Gök Medrese’den başka, aynı dönemde inşa edilmiş  yapılarda da, bir kısmı günümüze ulaşamamış olsa da zengin bir çini kullanımının söz konusu olduğu ortaya  konmaktadır.
Keywords : Tokat, Niksar, Şeyh Meknûn Zaviyesi, Sunguriye Türbesi, Yağıbasan Medresesi, Selçuklu çini