Şâfiî Mezhebinde İhtisâr Geleneği: Gâyetü’l-ihtisâr İle el-Yâkûtu’n-nefîs Adlı Eserlerin Mukayesesi

Authors : Fatma Daşçi

Pages : 38-56

Doi:10.54893/vanid.1352047

View : 73 | Download : 89

Publication Date : 2023-12-15

Article Type : Research Paper

Abstract :İhtisâr, kısa ve öz bilgilerden ya da büyük hacimli bir eseri özetleyip kısaltma yoluyla eser telif etme işine denir. İhtisâr şeklinde yazılan eserlerde okuma, öğrenme ve ezberlemeyi kolaylaştırma veya bir kitaptaki zor kısımları giderme amaçlanmıştır. Amacına ulaşan muhtasar eserlerin telifi, zamanla yaygınlık kazanıp gelenek haline gelmiştir. Diğer ilim dallarında olduğu gibi fıkıhta da muhtasar eserler telif edilmiştir. Bilhassa Şâfiî mezhebinde telif edilen muhtasar eserlerden biri olan Ebû Şücâ‘ el-İsfahânî’nin (ö. 500/1107’den sonra) Gâyetü’l-ihtisâr adlı eseri bu geleneğin önemli bir parçasını teşkil etmektedir. Dolayısıyla bu eserden yola çıkarak ihtisâr çalışmalarının oluşum sebepleri, muhtevası ve bu çalışmalarda kullanılan üslup ve takip edilen yöntem açısından ihtisâr geleneğinin asırlara göre nasıl şekillendiğini anlama çabası bu makalenin konusunu teşkil etmektedir. Bu amaçla Gâyetü’l-ihtisâr ile Ahmed b. Ömer eş-Şâtırî’nin (ö. 1360/1941) el-Yâkûtu’n-nefîs adlı eseri ihtisâr yöntemi bakımından incelenmiştir. Şâfiî mezhebinin temel kaynaklarından olan bu iki eserin içerik ve metot açısından ortak ve farklı yönlerinin tespiti için karşılaştırma yöntemi esas alınmıştır. Önce Gâyetü’l-ihtisâr ile el-Yâkûtu’n-nefîs hakkında temel bilgiler verilmiş, akabinde her iki eserde bölümlendirme ve yer alan bilgiler üslup açısından mukayese edilerek değerlendirilmiştir. Bu açıdan mezkûr eserlerin birinde yer alan bazı konuların diğer eserde yer almadığı, konuların dizilişi ve izah edilme tarzı bakımından aralarında bazı farklılıkların mevcut olduğu tespit edilmiştir. Buna göre Gâyetü’l-ihtisâr’da konular icmâlî bir şekilde ele alınmış ve fıkhî hükümler, delillerine pek yer verilmeden beyan edilmiştir. el-Yâkûtu’n-nefîs’te ise her konu tafsilî bir şekilde ele alınmış, birer alt başlık halinde konulara bağlı rükün, şart ve hükümler zikredilmiştir. Bilhassa ibadet dışındaki diğer fıkhî konular örneklerle izah edilmiştir. Buna rağmen Gâyetü’l-ihtisâr’da olduğu gibi fıkhî hükümlerin delillerine pek yer verilmemiştir. Her iki eserde yer alan konular Şâfîî fıkıh sistematiğine göre sıralanmıştır.
Keywords : Fıkıh, Şâfiî Mezhebi, Muhtasar, Gâyetül ihtisâr, el Yâkûtun nefîs