OSMANLI PAYİTAHTINDA ESNAF TEŞKİLATI: LONCALARIN HUKUKİ AÇIDAN İNCELENMESİ

Authors : Betül ARGUNHAN

Pages : 145-196

Doi:10.33432/ybuhukuk.1105405

View : 17 | Download : 12

Publication Date : 2022-09-12

Article Type : Research Paper

Abstract :Esnaf loncaları, Osmanlı Devleti’nin sosyo-ekonomik hayatı bakımından önem arz eden müesseselerdir. Devletin kuruluşunda etkili olduğu söylenen ahi teşkilatı ve fütüvvet ile ilişkilendirilen loncalar, yükseliş dönemi itibariyle kendisini etkin şekilde göstermeye başlamıştır. Hem ekonomik hayatta hem de sosyal hayatta bir düzen sağlanması noktasında loncalar ciddi rol oynamıştır. Bununla birlikte, bu kurumun Osmanlı hukukunda somut bir karşılığını bulmak mümkün değildir. Loncaların fütüvvet ve ahilik geleneklerine dayandığını kabul edersek, ilk yazılı kurallarının fütüvvetnamelerde yer aldığını söyleyebiliriz. Osmanlı kanunnamelerinde loncaları ilgilendiren dolaylı hükümler bulunmakla birlikte, bu hükümler esasında esnafın iş rutinlerini düzenleyen hükümlerdir. Loncaların teşkilat yapısını ve ifa ettiği vazifeleri belirleyen münhasır bir hukuki düzenleme bulunmamaktadır. Bununla birlikte kadı sicillerine bakıldığında, devletin loncaların yazılı olmayan kurallarını bildiğini ve kabul ettiğini, kadı mahkemelerinde bu kurallarla yargılamalar yaptığını görebiliriz. Lonca teşkilatında çok sayıda görevlinin ismi geçmektedir. Şeyh, kethüda, nakib, çavuş, duacı, yiğitbaşı, ehl-i hibre, ihtiyar heyeti bunlardandır. Bu görevlilerin de zamana ve mekâna göre farklı konumlar aldıkları gözlenmiştir. Loncalar genel belediye hizmetlerinin bir kısmını ifa etmiş, esnaflığa ilişkin nizamı sağlamış, narhın belirlenmesinde etkili olmuş, esnaf arasındaki kimi uyuşmazlıkların kadıya intikal etmeden çözülmesine çalışmış, kadıya intikal eden uyuşmazlıklarda bilirkişi görevi görmüş, orta sandığı ile esnafın ve esnaf yakınlarının ihtiyaçlarına cevap vermiştir. Bu makalede, bahsedilen durumların yakından incelenmesine çalışılmıştır. Çalışma İstanbul ile sınırlı olması ve meseleyi hukuki açıdan incelemesi bakımından hususileşmektedir. Kaynak olarak hukuk tarihi eserlerinin yanı sıra kanunnameler ve bilhassa kadı sicillerinden faydalanılmıştır, somut vakıalar incelenmiştir. Çalışma, esnaf teşkilatının iç düzeni ve işleyiş sistemi bakımından önemli bir tecrübeyi dikkatlere sunmaktadır.
Keywords : Lonca, esnaf, Esnaf, Ahi, Fütüvvet, Kethüda, Yiğitbaşı, Ehl i Hibre