Tümel Önermenin ‘Cihet’i: Muḥammed el-Āmidī’nin Refʿu’l-Ḥicāb ʿan Cemīʿi’l-Muveccehāt İsimli Eseri Bağlamında Bir İnceleme

Authors : Necmettin PEHLİVAN, Muhammet ÇELİK

Pages : 1-80

Doi:10.33227/auifd.535296

View : 23 | Download : 12

Publication Date : 2019-05-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Tümel önermenin modalitesinin zorunlu , dāʾimī ve diğer modalitelerden hangisiyle nitelenebileceği hususu, İslam mantık literatüründe önemli bir tartışma konusudur. Tartışma, İbn Sīnā’nın ortaya koyduğu modal mantık sistemindeki tümel önermenin modalitesine dair karşı-iddia ile başlamıştır. İbn Sīnā’nın ortaya koyduğu karşı-iddia , ilk kez Faḫruddīn er-Rāzī ile delil formunu kazanmıştır. Naṣīruddīn eṭ-Ṭūsī, iddiayı er-Rāzī’den farklı şekilde delillendirmiş, el-Ḫūnecī ise karşı-iddia yı zikredip delilini ve itirazını belirtmemiştir. İbn Sīnā karşı-iddia ya karşı-örnek ile er-Rāzī de bölme ile itiraz etmiş, eṭ-Ṭūsī ise itirazında ortaya koyduğu karşı-delil in orta teriminin kaplamını genişletmiştir. İbn Sīnā ve er-Rāzī’nin itirazları, tümel önermenin modalitesi için zorunlu modalitesi dışındaki diğer modaliteleri mümkün görürken, eṭ-Ṭūsī’nin itirazı karşı iddiayı kabul eder görünmektedir. Tümel önermenin modalitesine dair karşı-iddia lar, bunların delilleri ve bunlara yönelik itirazlar, 18. yüzyıl Osmanlı bilim havzasında Muḥammed el-Āmidī tarafından Refʿu’l-Ḥicāb ʿan Cemīʿi’l-Muveccehāt isimli risalede yeniden gündeme getirilmiştir. Klasik dönemde tartışılmış bir konuyu post-klasik döneme taşıması ve bir tercihte bulunması nedeniyle oldukça kayda değer bir risaledir. Makalede, önce söz konusu tartışmanın İslam mantık literatüründeki serencamı özetlenmiş, ardından el-Āmidī’nin ilgili risalesi tahlil edilmiş ve farklı bir delil ortaya konulmuş, son olarak da risalenin tenkitli Arapça metni sunulmuştur. 
Keywords : Tümel Önerme, Zorunluluk, Modalite, Dāʾime, İmkan, Muḥammed el Āmidī