Bir Şerhin Hikayesini Kovalarken Bir Hikayenin Şerhini Bulmak: Aḥmed b. Maḥmūd el-Ḥalebī’nin Şerḥu’l-Cevāhiri’l-Muḍīʾe’si ve Nesīmī’nin Öldürülüşüne Tanıklığı

Authors : Muhammed Osman DOĞAN

Pages : 81-110

Doi:10.33227/auifd.538951

View : 25 | Download : 11

Publication Date : 2019-05-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu makale, manzum bir kelam metninin Memlük Türk Devleti’nin son yüzyılının başında Halep’te yazılan şerhini konu edinmektedir. Şerhe konu olan manzum metin, Ḥanefī-Māturīdī kelam geleneğinin yayımlanmış en uzun Arapça akaid manzumesi olan İmāmzāde el-Buḫārī’nin (ö.573/1177) ʿUḳūdu’l-ʿAḳāʾid fī Funūni’l-Fevāʾid isimli 770 beyitlik eseridir. Adı geçen manzumenin, 823 (1420) yılında Halepli bir Ḥanefī alim olan Aḥmed b. Maḥmūd b. Suleymān (9./15.yy.) tarafından Şerḥu’l-Cevāhiri’l-Muḍīʾe başlığıyla yapılan şerhi; gerek ʿİmāduddīn en-Nesīmī’nin (ö.823/1420) katledilmesi hakkında oldukça net bilgiler vermesi ve gerekse Ḥurūfīliğin Nesīmiyye kolundan bahseden ilk metin olması açısından ayrı bir öneme sahiptir. Söz konusu şerhin tahkiki, bir yüksek lisans tezi kapsamında bilimsel metotlara riayet edilmeden yapılmış; sonuçta hem manzume hem de şerhi başka kişilere nisbet edilmiştir. Bu yazıda, ilkin ana metin ile şerhinin yazarlarının kimliğini tespit etme sürecinde yaşadıklarımız hikayelendirilmeye çalışılmış, ardından şerhin muhtevası kelami ve siyasi açıdan tahlil edilmiş, son olarak da Nesīmiyye hareketinin Memlük coğrafyasındaki varlık zemini ve bunun şerhteki izdüşümü ele alınmıştır.
Keywords : Ehl i Sünnet, Ḥanefī Māturīdī Kelamı, Memlük Türk Devleti, Ḥurūfīlik, Aḥmed b Maḥmūd el Ḥalebī, Şerḥul Cevāhiril Muḍīʾe, Nesīmī