Arapça Sözlük Yazım Tarihinin Ḳāfiye Ekolünde et-Taḳfiye’nin Konumu

Authors : İbrahim Emre Özdoğan, Soner Gündüzöz

Pages : 317-339

Doi:10.33227/auifd.1355400

View : 47 | Download : 27

Publication Date : 2024-05-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Arap dil bilimi, hicri 1. asırdan itibaren girişilen bireysel çabalarla oluşmaya başlamıştır. Bu oluşum sürecini takip eden dönemde, özellikle hicri 2. asırda ortaya çıkan Kitābu’l-ʿAyn, sözlük olma niteliğini aşarak dil bilimine getirdiği katkılarla Arap linguistiğinin önemli ve kapsamlı bir alt dalının önünü açmıştır. Bu da hiç şüphesiz Arap leksikolojisidir. Kendisinden sonra, aynı soydan eserlerin taşıdığı benzerlikler bu eserin öncülüğünü inkar edilemez kılmaktadır. Bu alanda kaleme alınan kitaplar, Arap aklı ve birikimiyle oluşsa da sistem ve düzen bakımından yine Arap aklına ve Arap dili ilgililerine optimize edilmeye çalışılmıştır. Bu uğurda; verilen eserler, farklı dizim kategorilerini benimsemiş, bu tasnif faaliyeti ise sözlük maddelerinin dizimi sırasında dikkate alınacak harfler ile bu harflerin göz önünde bulundurulduğu yönleri üzerine yoğunlaşmıştır. Bu kategorilerden biri de kelime kökünün son harfi öncelenerek dizimlenen sözlüklerdir. Sanatsal kaygılar, Arap olmayanların erişim kolaylığı ve Arap dil morfolojisi gereği son harfin çoğunlukla değişikliğe uğramaması gibi saiklerle oluşan bu kategori, hicri 4. asrın dil alimi Ebū Naṣr İsmāʿīl b. Ḥammād el-Cevherī (ö. 400/1009) ile tanınmış olsa da çalışmamızın iddiası, hicri 284 yılında vefat eden el-Yemān b. Ebi’l-Yemān Ebū Bişr el-Bendenīcī’nin bu kategoride sözlük yazan ilk dil alimi olduğudur. Kendisi ve eseri hakkında yeterince çalışma yapılmayan bu dil aliminin eseri Kitābu’t-Taḳfiye fi’l-Luġa’dır. Bu çalışma, ilgili alanda erişilen ve yapılan taramalar sonucu ulaşılan doneleri aktarmayı; bu donelerin ışığında ise Kitābu’t-Taḳfiye fi’l-Luġa’nın, Arap leksikolojisinde hak ettiği konumu tespit etmeyi amaçlamaktadır.
Keywords : Arap Sözlükçülüğü, el Bendenîcî, Kâfiye Ekolü, Kitâbu\'t Takfiye