Eski Uygurlarda Devlet, Adalet ve Saadet

Authors : Murat ELMALI

Pages : 153-176

Doi:10.46614/ijous.838394

View : 22 | Download : 9

Publication Date : 2020-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Dünya üzerinde kurulan devletler, temellerini ne zaman ki adalet ve milletlerinin saadeti üzerine inşa etmişlerse o devletler uzun soluklu olmuş aksi halde ilk fırtınada sarsılmışlar ve dünya tarihinden silinmişlerdir. Devlet-adalet-saadet kavramlarının birbiriyle olan yakın ilişkisi insanlık tarihinin hemen her döneminde pek çok alanın konusu olmuş ve pek çok ilmî çalışmada yerini almıştır. İnsanlar arasında adaleti kurmak ve dolayısıyla insanların huzurunu sağlamak amacına yönelik toplumsal bir teşkilatlanma olan devlet “ėl”, Eski Uygurca metinlerde kut ve törü/nom kavramları ile yan yana yer almıştır. Bu kavramlar Budist kültürün etkisiyle Eski Uygurca metinlerde Teŋri Burhan-nom törü insert ignore into journalissuearticles values(Dharma);-Burhan kutı ile sembolleştirilmiştir. Bu metinlerin büyük bir çoğunluğu dinî metinlerdir. Halka hitap etmek, onları Buda saadetine ulaştırmak bu metinlerin en önemli amaçlarıdır. Metinler her ne kadar soyut bir Buda/Budizm ideali ortaya koysalar da öğreti metinlerindeki örnek hikâyelerde ve diğer anlatılarda günlük yaşama dair göndermeler de vardır. Eski Uygurca sivil belgeler ise doğrudan hayata dair metinlerdir ve bu metinlerde biz her üç kavramın somut karşılığını doğrudan görebiliriz. Gerek Budist Uygur dinî metinlerinde gerekse sivil belgelerde devlet-adalet-saadet kavramlarının ele alınışı Uygurların eski Türk geleneğindeki Teŋri-törü-kut anlayışının farklı bir şekilde yansımasıdır. Gelenek devam etmekte fakat Uygurların içine girmiş oldukları yeni kültür dairesi geleneğin tarzını değiştirmektedir. Teŋri-törü-kut anlayışı Budist kültürden hareketle Burhan-nom törü insert ignore into journalissuearticles values(Dharma);-Burhan kutı anlayışı ile varlığını devam ettirmiştir. Bu çalışmada Eski Uygurca metinlerden hareketle bu üç kavram ele alınmış, Eski Uygurların devlet yönetimi ve algısı anlaşılmaya çalışılmıştır.
Keywords : Uygur, Eski Uygur Türkçesi, él, törü, törü, törü, törü, kut, kut, kut