Sinekli Bakkal’da Zahid-Sûfi Çatışması

Authors : Ömer Kurt

Pages : 244-251

Doi:10.52835/19maysbd.1553075

View : 26 | Download : 56

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Other Papers

Abstract :Türk edebiyatında yüzyıllar içerisinde anlam kaymasına uğrayan birçok kelime, yeni manalar yüklenen birçok kavram bulunmaktadır. Zahit kelimesiyle özdeşleşen belirli kalıplar ve yaşam felsefesi dairesinde hareket eden insan tipi de bu değişimin yansıması bakımından dikkat çekicidir. Başlangıçta alçakgönüllü, İslâm’ın sevgi iklimini özümsemiş, canlı ve cansız varlıklara bu iklim içerisinde yaklaşan zahit, özellikle Divan edebiyatı devrinde yeni manalar yüklenerek eleştiriye tabi tutulmuştur. Bu dönemde dinin emirlerini mekanik bir anlayışla yerine getiren, sadece cehennem azabından kurtulmak ve cennetteki nimetlere ulaşmak için bir araç olarak gören, aşırı derecede mutaassıp bu insan tipi birçok şiirde âdeta yerden yere vurulmuştur. Hoca Ahmet Yesevi, Yunus Emre, Hacı Bektaşi gibi Tasavvuf önderlerinden ilham alan sufi tipi ise özellikle Divan şiirinde el üstünde tutulmuş, onun ibadetleri sadece Allah aşkıyla yerine getiren düşüncesi, engin hoşgörüsü; din, dil ve ırk ayrımı yapmadan tüm insanların gönlüne hitap etme arzusu oldukça beğenilmiş ve yüceltilmiştir. Son devir edebiyat tarihimizin en canlı simalarından olan Halide Edip Adıvar, baskısı en çok yapılan romanlarından Sinekli Bakkal’da eserin kahramanları mahalle imamı Hacı İlhami Efendi’nin şahsına yüklediği zahit tipi ile Mevlevi şeyhi Vehbi Dede’nin temsil ettiği sufi tipini arka planda karşılaştırarak vakanın gelişiminde ve Doğu ile Batı’nın uzlaşmasına yeni bir kapı açar.
Keywords : zahit, sufi, Sinekli Bakkal, Sosoyolojik Roman İncelemesi