Kürâunneml’in el-Münecced fi’l-luġa İsimli Sözlüğünün Sözlük Bilimsel Değeri

Authors : Şeyma Savaş, Ramazan Ege

Pages : 377-409

Doi:10.51802/istanbuljas.1541989

View : 71 | Download : 54

Publication Date : 2024-12-19

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmanın amacı, Kürâunneml’in (كُراع النمل) (ö. 310/922) el-Münecced fi’l-luġa adlı müşterek lafız sözlüğünün yöntemini ve sözlük bilimsel değerini ortaya koymaktır. el-Münecced fi’l-luġa (المنجَّد في اللغة ) Arap dilinde müşterek lafızlar üzerine yazılmış en kapsamlı ve eski sözlüklerden biri olarak kabul edilmektedir. Lafızları aynı anlamları farklı kelimeleri bir araya toplayan bu sözlük, yaklaşık 850 madde içermekte ve altı bölümden oluşmaktadır. Sözlüğün ilk beş bölümünün her birinde, farklı bir anlam alanına ait sözcükler yer almaktadır. Bu yönüyle eser, müşterek lafız sözlüğü olmasının yanı sıra, monografik sözlükler kategorisinde de sayılabilir. Telaffuza dayalı alfabetik sistem ile oluşturulan altıncı bölüm ise tüm anlam alanlarından maddeler içermekte olup sözlüğün söz varlığının büyük kısmı bu bölümdedir. Kürâunneml, et-tertibü’n-nuṭḳî olarak da bilinen telaffuza dayalı alfabetik sistemi kullanan öncülerden biri olarak kabul edilmektedir. Hicrî üçüncü yüzyıl sonlarında telif edilmiş olmasına ve kendinden sonra gelen dilciler tarafından kaynak olarak kullanılmasına rağmen el-Münecced fi’l-luġa ve müellifinin yeteri kadar tanınmadığı ve konu hakkında literatürde yeterli sayıda çalışma olmadığı görülmektedir. Türkçe literatürde TDV İslam Ansiklopedisi’nin Kürâunneml maddesi hâricinde konuyla ilgili herhangi bir çalışmaya rastlanmamış; Arap dilinde müşterek lafızlar ve çok anlamlılık üzerine yapılmış bazı çalışmalarda da bu sözlükten ve müellifinden hemen hemen hiç bahsedilmediği tespit edilmiştir. Bu çalışmada, Kürâunneml’in kendine özgü bir tasnifle kaleme aldığı el-Münecced fi’l-luġa, sözlük bilimi ve Arap sözlükçülüğünün temel ilkeleri doğrultusunda ele alınmıştır. Çalışma kapsamında eserin içeriği, bölümleri, yöntemi, maddelerin özellikleri, dizimi ve düzeni incelenmiş; sözlüğün sözlük bilimine sunduğu ayırt edici katkılar ortaya konulmuştur. Bu makale, Kürâunneml’in Arap anlam bilimi ve sözlükçülüğüne katkılarını tanıtarak literatürdeki boşluğu gidermeye yönelik bir adım olacaktır.
Keywords : Arap dili, Kürâunneml, el-Münecced fi’l-luġa, Müşterek lafızlar, Çok anlamlılık, Sözlük bilimi