İran’da Birinci Pehlevi Dönemi Mimarisinde Fars-Zerdüşt Milliyetçiliği

Authors : Arash KAZEMİVAND NİAR

Pages : 255-274

View : 17 | Download : 15

Publication Date : 2019-01-31

Article Type : Research Paper

Abstract :İslâmiyet’ten sonra İran’da özellikle Selçuklu Türkleriyle birlikte devam eden ve daha da çoğalmaya başlayan mimari ürünler, XIX. yüzyılın sonlarına kadar gelişimine devam etmiş ve komşu coğrafyalarla özellikle Orta Asya ve Afganistan mimarisiyle iç içe olmuştur. XIX. yüzyılın ikinci yarısından itibaren İran’da son yerli monarşi otorite olan Türk Kaçar devletinde güçlü bir şekilde faaliyet göstermeye başlayan Birleşik Krallık’ın (Britanya) sömürgeci politikaları, İran’ı neredeyse arka bahçesi haline getirmiş, devletin varlığını güçsüz kılmaya başlamıştır. Bu doğrultuda Hindistan’da Birleşik Krallık tarafından daha önceki yüzyıllarda kurulmuş olan Doğu Hint Şirketi vasıtasıyla 1857 yılında Türk Babür Devleti de ortadan kaldırılarak Hint-Avrupa sömürgeciliğine yeni alanlar açılmıştır. Bu eksende Avrupa’daki romantik asimilasyoncudışlayıcı Hint-Avrupa milliyetçiliği, önce Doğu Hint Şirketi ve daha sonra İngiliz Hindistan’ı aracılığıyla XIX. yüzyılda İran’da “meşrutiyet harekâtı” gibi faaliyetlerle güçlenmiş ve gelişimine devam ederek 1926 yılında Kaçar devletini ortadan kaldırarak bugünkü anlamda İran ulus-devletinin temelini oluşturmuştur. Yeni kurulmuş olan ulus-devlet sayesinde İngiliz Hindistan’ı ile sıkı ideolojik ve örgütsel bağları olan Hindistan Zerdüşt Parsîleri’nin o dönemdeki güçlü ekonomik faaliyetlerine özellikle inşaat ihalelerine uygun zemin oluşturulmuştur. Pehlevi devleti Kaçar dönemine ait mimari yapıların birçoğunu sözde “gericiliği temsil ettiğinden” yıktırarak, İran’ın İslamiyet öncesi mimari unsurlarına başvurmuş, mimari ürünlerini yeni kurulmuş olan ulus-devletin idelojik süzgecinden geçirerek, Zerdüşt dininin temsili olan Furuher simgesinden, Ahameniş ve Sâsâni mimarisinin süslerine kadar binaların cephelerini biçimlendirmiştir. Bu biçimlendiriliş veyahut canlandırmacılık iki farklı tarzda uygulanmıştır: 1. Sasani-Ahameniş mimarisindeki cephe öğelerinin simgesel olarak kullanıldığı binalar. 2. Sasani-Ahameniş mimarisindeki cephe düzeninin birebir olarak taklit edildiği binalar.
Keywords : İran, Kaçar, Pehlevi, Zerdüşt, Canlandırmacılık