Köktürk Harfli Yazıtlar ve Kazak Türkçesindeki Ortak Fiiller ve Fiil-Tamlayıcı İlişkileri

Authors : Janarbyek ASIMKHAN

Pages : 261-291

View : 41 | Download : 17

Publication Date : 2021-04-23

Article Type : Research Paper

Abstract :İlk yazılı kaynağımız olan Köktürk harfli yazıtlarda geçen kelimelerin çoğu aslî biçimini korumakta, bir kısmı da bazı fonetik değişmelerle günümüz Türk lehçelerinde yaşamaktadır. Bu kelimelerin başında da fiiller gelmektedir. Söz konusu fiillerle ilgili gerek Türkiye’de gerekse Türkiye dışında pek çok çalışma yapılmıştır. Son yıllarda Türkiye’de fiillerle ilgili yapılan çalışmalarda fiil-tamlayıcı ilişkisi önemli yer tutmaktadır. Fiil tamlayıcısı, fiilin anlamını çeşitli yönlerden tamamlayan ögedir. Fiil ile tamlayıcı arasındaki ilişkiyi kuran da hâl ekleridir. Köktürk harfli yazıtlardan günümüz Türk lehçelerine kadar geçen sürede bazı tamlayıcıların hâl eklerinde bir takım farklılıklar görülmektedir. Bu farklılıklar bazı fiillerin anlam değişmelerini de beraberinde getirmektedir. Fiillerde görülen anlam değişikliklerine göre de fiillerin aldıkları hâl ekli tamlayıcıları değişmektedir. Bundan dolayı lehçeler arasında fiil-tamlayıcı ilişkisi üzerine yapılan çalışmalarda ortak fiillerden bazıları aynı tamlayıcılara ihtiyaç duyarken bazıları da farklı hâl ekli tamlayıcılara ihtiyaç duymaktadır. Söz konusu farklılıklar Köktürk harfli yazıtlar ile Kazak Türkçesinde bulunan ortak fiillerde de göze çarpmaktadır. Bu çalışmada her iki lehçedeki ortak fiillerin, fiil-tamlayıcı ilişkisi bakımından gösterdiği benzerlikler ve farklılıklar tespit edilmeye çalışılmıştır. Çalışmada, öncelikle her iki lehçedeki hâl kavramı üzerinde durulmuş, daha sonra ise Irk Bitig, Köktürk ve Ötüken Uygur Kağanlığı Yazıtları ve Enisey Cazma Estelikteri adlı eserlerinden hareketle fişlenen fiillerin ses ve anlam bakımından Kazak Türkçesi ile ortaklığı bulunanlar tespit edilmiştir. Bu fiillerin her iki lehçede de alabildiği tamlayıcılar örnek cümlelerle sıralanmıştır.
Keywords : Köktürk harfli yazıtlar, Kazak Türkçesi, fiil, fiil tamlayıcı ilişkiler, Köktürk harfli yazıtlar, Kazak Türkçesi, fiil, fiil tamlayıcı ilişkiler