LÜGAZ VE MUAMMA KARŞILAŞTIRMASI VE TÜRÜN KURAL DIŞI ÖRNEKLERİ

Authors : Haluk GÖKALP, Emin ŞENGÜL

Pages : 1222-1249

Doi:10.20322/littera.964142

View : 10 | Download : 5

Publication Date : 2021-10-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Klasik Türk edebiyatı her ne kadar kuralcı, kesin sınırları olan bir edebiyat gibi görünse de bazı nazım türlerinin sınırlarını kesin olarak belirlemek için detaylı incelemeler yapmak gerekmektedir. Lügaz da söz konusu nazım türlerinden biridir. Lügazın sınırlarının kesin olarak çizilmesini zorlaştıran çeşitli etkenler vardır. Bunlardan biri lügazın muamma ile benzer özellikleridir. İki türün de çoğunlukla benzer nazım şekilleriyle yazılmaları, ikisinin de bir bilmece niteliği göstermeleri başlıca etkenlerdir. Diğer bir etken ise şairlerin keyfi tasarruflarda bulunarak her iki türe de sıra dışı özellikler kazandırmalarıdır. Bu benzerlikler ve keyfi tasarruflar sonucunda “muammâ-gûne lügaz” ya da “muammâ be-tarîk-i lügaz” olarak adlandırılan bilmeceler ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada lügazın tanımı yapılıp lügaz ve muamma arasında kesin sınırlar çizilmeye çalışılmıştır. Bunun için kaynaklardaki lügaz ve muamma tanımlarından yola çıkılarak sorular belirlenmiştir. Daha sonra da bu sorular ışığında iki türün karşılaştırılması yapılmıştır. Karşılaştırmalardan elde edilen veriler, divanlardan tespit edilen lügaz ve muammalarla örneklendirilmiş ve bu iki tür arasındaki benzerlikler ve farklılıklar tespit edilmiştir. Tespit edilen farklılıklardan yola çıkılarak iki türü birbirinden ayıran ölçütler belirlenmiştir. Belirlenen ölçütlere göre muamma ve lügazı birbirinden ayırıp “muammâ-gûne lügaz” ya da “muammâ be-tarîk-i lügaz” olarak adlandırılan şiirlerin özellikleri belirlenmeye çalışılmıştır.
Keywords : lügaz, muamma, lügaz gûne, muamma gûne, bilmece