İKİ “LÜZUMSUZ ADAM” HİKÂYESİ YA DA BİR “BENLİK SAYGISI” MESELESİ

Authors : Meliha Yonca Erdem

Pages : 202-222

Doi:10.20322/littera.1549722

View : 41 | Download : 133

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İvan Sergeyeviç Turgenyev’in Rus edebiyatına kazandırdığı Gereksiz Bir Adamın Güncesi hikâyesindeki Çulkaturin karakteri ile Sait Faik Abasıyanık’ın Türk edebiyatına kazandırdığı Lüzumsuz Adam hikâyesindeki Mansur Bey karakteri olumsuz kendilik algılarıyla dikkati çekerler. Söz konusu iki karakter “gereksiz insan” özelliklerinin “evrensel genleri”ne örnek oldukları kadar düşük benlik saygısı edinimini açımlayan ve somutlaştıran kişilik portreleriyle öne çıkarlar. Çulkaturin ile Mansur Bey dış dünyaya kapalı olan hayatlarıyla; daha çok “benmerkezci”, “amaçsız” ve “eylemsiz” oluşlarıyla, hatta içerisinde bulundukları toplum bünyesinde “ayrıksı” bir konumda duruşlarıyla birbirlerine benzerler. Nitekim her iki karakter de hayatlarının odağında “öteki”leşmişler ve dış dünyadan kendilerini tecrit ederek yaşamışlardır. Onlar hayatı dargın, memnuniyetsiz ve mücadeleye yanaşmayan gözlerle uzaktan seyretmişlerdir; hayata genel itibarıyla negatif bir bakış açısıyla yaklaşmışlardır. İlgili benzerlik iki ayrı edebiyatın, iki ayrı “lüzumsuz adam”ını gereksiz insan-benlik saygısı ilintisi ekseninde karşılaştırmalı olarak değerlendirmenin yolunu açmıştır. Bu çalışmada “gereksiz insanın karakteristik özellikleri”nden bahsedildikten sonra öz yeterlik, yaşamın anlamlılığı, yaşam doyumu, çocukluk çağı istismarları/travması, güvenli/güvensiz bağlanma, depresyon, kaygı, stres, empati, yalnızlık, problem çözme becerisi, psikolojik sağlamlık, sosyal destek ve sosyal görünüş kaygısı gibi benlik saygısı gelişimine etki eden birtakım koruyucu faktörler ile risk faktörleri göz önünde bulundurularak her iki karakterin de sahip oldukları düşük benlik saygısı tafsilatlı bir biçimde betimlenmiştir. Akabinde Çulkaturin ile Mansur Bey karakterleri aracılığıyla gereksiz insan-benlik saygısı ilintisi üzerinde durularak birbirlerini daimî olarak destekleyen psikoloji ile edebiyat disiplinlerinin sıkı münasebeti ortaya konmuştur.
Keywords : Çulkaturin, Mansur Bey, kendilik algısı, gereksiz insan, düşük benlik saygısı.