ÖLÜMÜN YÜZLERİ: EVLİYA ÇELEBİ SEYAHATNAMESİ’NİN I. CİLDİNDE ÖLÜM İFADELERİ

Authors : Zeynep Buçukcu

Pages : 171-187

Doi:10.20322/littera.1625958

View : 44 | Download : 57

Publication Date : 2025-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Evliya Çelebi, Seyahatname’de yalnızca gezdiği gördüğü yerleri anlatmakla kalmamış, söz konusu yerlerde yaşayan insanların günlük hayatlarından, yeme- içme alışkanlıklarından, yöneticilerinden, gelenek- göreneklerinden bahsetmiştir. İstanbul’u merkeze alan I. ciltte şehrin tarih boyunca geçirdiği dönüşüm ve Osmanlı Devleti’nin 15. yüzyıldan 17. yüzyılın ortalarına kadar olan hikâyesi anlatılmıştır. Dolayısıyla eserde farklı zaman dilimlerinden, toplumun her kesiminden, birbirinden çok farklı uğraş ve ilgi alanlarına sahip insanlardan oluşan geniş bir kadro karşımıza çıkmaktadır. Evliya Çelebi haklarında sahip olduğu veya edindiği bilgilerle birlikte, eserindeki kişi kadrosunu etkili bir şekilde kullanır. Doğum ve ölüm bu kadroyu ortak bir paydada toplar. Doğum üzerinde çok fazla durmamış olsa da ölüm yazar için önemli bir noktadadır. Temelde eserde adı geçen kişiler için kullanılan ölüm ifadeleri üzerine olan bu çalışmada ilgili tâbirler; ölümün doğrudan ifadesi, ölümün bir âlemden başka bir âleme geçiş olarak ifade edilmesi, ölümün sınırlı bir sürenin sonu olarak ifade edilmesi, ölümün ona doğru gidilen süreçle ilişkilendirilerek ifade edilmesi, ölümün gerçekleştiği yer ile bağlantılı olarak ifade edilmesi, ölümün ölen kişinin adı veya mahlası ile bağlantılı olarak ifade edilmesi, ölümün ölen kişinin mesleğini, uğraşını ya da makamını hatırlatır şekilde ifadesi olmak üzere yedi alt başlıkta incelenmiştir. Ölümünden söz edilen kişiler ve yazarın onlar için sarf etmeyi seçtiği ölüm ifadeleri listelenmiş; Evliya Çelebi’nin üslubunda, ölüm ifadelerinin şahısların hayatları ile ilgili ayrıntılara göre şekillenip şekillenmediği sorusuna odaklanılmıştır.
Keywords : Evliya Çelebi, Seyahatnâme, üslup, ölüm, örtmece.