İnsansız korumadan biyokültürel korumaya: son 150 yılda dünyada doğa koruma paradigmalarının değişimi

Authors : Yilmaz Arı

Pages : 298-317

Doi:10.32003/igge.1492106

View : 141 | Download : 329

Publication Date : 2024-09-25

Article Type : Review Paper

Abstract :İnsanın doğa üzerindeki tahripleri nedeniyle yeryüzünün doğal alanları hızla azalmaktadır. Buna karşılık doğayı koruma konusunda son 150 yıldır önemli çalışmalar yapılmıştır. Bu çalışmalar sırasında doğa korumanın neden, nasıl, kimler tarafından ve hangi önceliklerle yapılması gerektiği hep tartışılmıştır. Bu çalışma başlangıçtan beri doğa koruma çabalarına yön veren temel paradigmaları, bunların dönemleri, temel tezleri, eksiklikleri ile bunlara getirilen eleştirileri ele almaktadır. Çalışma uluslararası doğa koruma kuruluşlarının hazırladığı raporlar, uygulama el kitapları ve rehberler ile ilgili literatüre dayanmaktadır. Doğa koruma çabaları başlangıçta sadece yabani olanı ve biyoçeşitliliği korumaya odaklanmışken, 1970’lerden itibaren ekosistem bütünlüğü, sosyal adalet, insan hakları, sürdürülebilir kalkınma, ekosistem hizmetleri ve küresel ısınma ile kültürel mirasın korunması gibi kavramlar önem kazanmıştır. Yeni kavramların devreye girmesi ile eski perspektifler ya tamamen terk edilmiş ya da bu yeni kavramlarla değişikliğe uğramıştır. Sonuçta doğa koruma anlayışı doğa koruma alanları ve yakınlarında yaşayan insanları tamamen dışlayan ve sadece biyoçeşitliliği önceleyen bir anlayıştan doğanın tüm doğal ve kültürel unsurları ile korunmasını öngören biyokültürel koruma paradigmasına doğru evrilmiştir.
Keywords : Doğa korumada paradigma değişimi, Sosyal bilim olarak doğa koruma, Doğa koruma, Çevre koruma, insan çevre coğrafyası