Osmanlı sanayileşme çalışmalarının eğitime yansıması: Sivas Islahhanesi’nden Sanayi Mektebi’ne

Authors : Ayse Yanardağ

Pages : 124-141

Doi:10.17497/tuhed.1402071

View : 37 | Download : 35

Publication Date : 2024-05-29

Article Type : Research Paper

Abstract :Avrupa’da Reform, Rönesans, Aydınlanma süreçleri sonunda bilimsel ve teknik gelişmeler ortaya çıkmıştır. Teknik gelişmeler sanayileşmeye, sanayileşme de siyasi, askeri, ekonomik üstünlüğe yol açmıştır. Bu üstünlük ile Avrupa’nın Osmanlı Devleti’ne karşı izlediği, siyasi, askeri, ekonomik politikalar Osmanlı’nın dağılma sebepleri arasında yer almıştır. Sanayileşmiş ülkelerin ürünleri Osmanlı pazarlarına girmiş, böylece mevcut ilkel düzeydeki yerli üretim azalmaya başlamıştır. Ülke ihtiyaçlarının dışardan Avrupa’nın sanayi ürünleri ile karşılanması ithalatın artmasına ve cari açığa yani ithalat ve ihracat dengesinin bozulmasına ve Osmanlı’nın borçlanmasına sebep olmuştur. Artan ithalat ve borçlanma da giderek Osmanlı’nın siyasi hâkimiyetine zarar vermiştir. Ancak Osmanlı askeri ve sivil aydınları Tanzimat Fermanından sonra devleti kurtarmak için hemen her alanda yenilikler yapmaya başlamışlardır. Bilimsel, teknolojik ve sanayileşme süreçlerinin gerisinde kalmanın siyasi, askeri, ekonomik yıkım getirdiğini gören Osmanlı, sanayileşme politikaları geliştirmeye çalışmış, kâğıt, ispirto, iplik, deri ve kundura gibi bazı fabrikalar kurmuştur. Diğer yandan bu dönemde savaşlarda öksüz ve yetim çocukların artması üzerine Tuna valisi Mithat Paşa’nın bu çocukların barınma ve eğitimi için kurduğu ıslahhaneler hem sanayileşme hem de eğitimde yenileşme çalışmalarını yansıtmaktadır. Bu ıslahhaneler örnek teşkil etmiş ve Osmanlı’da yaygınlaştırılmaya çalışılmıştır. Daha sonra ise ıslahhaneler sanayi mektebi adını almaya başlamıştır. Sanayi mekteplerinde çağın bilim ve teknolojisi öğretilmeye ve sanayi için teknik eleman yetiştirilmeye çalışılmıştır. Bu amaçla Sivas’ta da önce ıslahhane daha sonra sanayi mektebi açılmıştır. Osmanlı’nın sanayileşme ve eğitim politikalarının Sivas’a yansıması olarak Osmanlı’nın zor dönemlerinde kurulan ıslahhane ve sanayi mektebi hakkında arşiv belgelerine bazı bilgiler yansımıştır. Bu çalışmada eğitim tarihinde bir boşluk olarak görülen Sivas Islahhanesi’nden Sanayi Mektebi’ne gidiş süreci arşiv belgelerine dayalı olarak incelenmiştir. Sebep sonuç ilişkisi içinde incelenen arşiv belgeleri dışında çalışmada çeşitli telif eserler kullanılmıştır. Çalışma ile Türk eğitim tarihi literatürüne katkıda bulunmak ve Osmanlı’dan Cumhuriyet’e kalan mirasın küçük bir kısmını aydınlatmak amaçlanmıştır.
Keywords : ıslahhane, sanayi mektebi, Sivas, eğitim