The Artisan Dervish in Anatolia: Akhism

Authors : Abdulcebbar KAVAK

Pages : 91-101

Doi:10.33722/afes.1092905

View : 12 | Download : 17

Publication Date : 2022-04-11

Article Type : Research Paper

Abstract :Tarikatlar, İslam toplumunun hemen her kesiminde faaliyet yürüten gönüllü tasavvufî kurumlardır. İslam kültür mirasının yaşatılması ve ahlakî değerlerinin öğretilmesinde önemli katkıları olmuştur. Tarikatların çok yönlü faaliyetleri sayesinde, Müslümanlar toplumsal hayatın her alanında dinamizmini korumuştur. Bu tasavvufî kurumlardan biri de esnaf teşkilatı olarak Anadolu’da kurulan Ahîliktir. Ahîlik teşkilatı genellikle Abbasi halifesi Nâsır Lidînillah döneminde kurumsal bir kimliğe kavuşan “Fütüvvet” le ilişkilendirilmiştir. Buradan hareketle Anadolu Ahîliğinin, “Fütüvvet Teşkilatı”na bağlı olarak şekillenen bir Türk fütüvvet hareketi olarak geliştiği görüşü yaygındır. Bu hareket zamanla Anadolu’da iktisadî hayatın odağına yerleşen, bilinçli, eğitimli bir esnaf dervişliğine dönüşmüştür. Anadolu ahîliği Selçuklu Devleti’nin son yıllarında ortaya çıkmıştır. Moğolların Anadolu’yu işgaliyle ortaya çıkan siyasî boşluk döneminde ahîler, oluşturdukları yerel yönetimlerle kamu düzeninin yeniden sağlanmasına katkı sağlamışlardır. Bu tecrübelerinin Osmanlı Devleti’nin kuruluş yıllarında toplumsal alana olumlu yansımaları olmuştur. Bu yönüyle Ahîler, Anadolu’nun iktisadî hayatında tarikat yapısını aşan bir misyon üstlenmişlerdir. Mensuplarının iktisadî faaliyetleri için gerekli fiziki altyapıyı hazırlayan ahîler, ibadet ve tedrisat için çok sayıda cami ve medrese yaptırmaktan da geri durmamışlardır. Bu şekilde mesleki eğitimle beraber ilmî ve tasavvufî eğitimi de desteklemişlerdir. Ahîler, Osmanlı toplumunda zayıflayan pek çok meslek dalını canlandırmışlardır. Haksız kazanç, karaborsacılık ve fırsatçılığa müsaade etmeyen ahîler, Anadolu’nun toplumsal hayatına önemli değerler kazandırmışlardır. Bu şekilde toplumsal hayatta ortaya çıkması muhtemel iktisadi eşitsizlikler ve farklı kesimler arasında çatışma riskleri de ortadan kaldırılmıştır. Kurulan pek çok vakıf ve yardımlaşma sandıklarıyla hem kendi mensuplarına hem de muhtaç durumdaki insanlara yardımcı olunmuştur. Bu sayede Anadolu’da üretim ve ekonomi, sosyal dayanışma, ahlak ve eğitim, insanî ve İslamî değerlerin korunması gibi pek çok alanda örnek bir derviş topluluğu olarak hizmet etmişlerdir. Bu makalede Anadolu’da Ahîlik adıyla teşekkül eden Esnâf dervişliğinin tarihî ve tasavvufî altyapısı ile Anadolu insanına ve irfanına katkısı irdelenmiştir.
Keywords : Esnaf Dervişliği, Ahîlik Âdâbı, Tasavvuf, Anadolu, Ahîlik