NEFS-İ ŞAM ÖRNEĞİNDE GAYRİMÜSLİMLERİN NÜFÛS VE MESLEKLERİNE DAİR BİR ARAŞTIRMA (1674-1700)

Authors : Oğuzhan SAMIKIRAN

Pages : 183-250

View : 26 | Download : 18

Publication Date : 2016-03-01

Article Type : Research Paper

Abstract :  Öz Avârızhâne ile cizye defterlerinin, XVII. yüzyıl vergi mükelleflerinin miktarına ve tahrir sistemine ışık tutan ana kaynaklardandır. Bu çalışma 1084/1674 tarihli icmâl avârızhâne defteri, 1086/1675-1676 tarihli mufassal avârızhâne defteri, 1110-1111/1699 tarihli tenzîlât tevzi defteri, 1107/1695-1696 tarihli cizye defteri ve Şam şer‘iyye sicillerine dayanılarak hazırlanmıştır. Defterlere özgü terimlerin niteliği, kapsamı, tahrîrin maksadı ve usûlü açıklanmıştır. Usûl ve terminoloji farklılığı ve bunun ortaya çıkardığı hususlara ve sorunlara dikkat çekilmiştir. XVII. yüzyılın demografyasına ilişkin verilen sayısal değerleri etkileyecek etmenler vurgulanarak, daha gerçekçi değerlere ulaşma yolları aranmıştır. 1086/1675-1676 tarihli mufassal avârızhâne defterinde  hâne / beyt ler,  hakikî  ve  temsilî  olmak üzere iki kategoride kaydedilmiştir. Hakikatte  havş  olarak kaydedilen, ancak temsîlde  hâne nin /beyt in karşılığı olan havşlar, tahrîr sisteminde  hâne-bir’ liğinin varlığını göstermiştir. Etrafı çevrili ve her birinde farklı kişilerin/ailelerin oturduğu meskenlerin  havş  adı altında toplanarak, temsilî  bir hâne  ile eşdeğerde kabul edilmesi  ortak temsilî bir hâne  kavramına işaret etmektedir. Yani temsilî bir hânenin (veya havşın) ismi altında kaydedilen meskenlerin bağlı olduğu hâne; birdir, ortaktır. Bu usûl, tahrîr sisteminde  hâne-bir  veya  hâne birliği  şeklinde tarafımızca adlandırılmıştır. 1110-1111/1699 tarihli tenzîlât tevzi defteri, maksat ve muhteviyât açısından diğer defterlerden farklıdır. – Nefs-i  Şam ’ın tahriri dikkate alınırsa – defter, özünde  mücmel  iken harâp hânelerin nefer nefer kaydedilmesinden dolayı kısmen  mufassal  defter kimliğine sahiptir. 1107/1695-1696 tarihli cizye defteri ise  nefer  esasına göre tahrîr edilmiştir. Şehir merkezindeki mükelleflerinin eyâlet genelindeki oranı % 53,9 olduğu saptanmıştır. Sayısal verilerin katsayı kullanılarak nüfûs değerlerine dönüştürülemeyeceği görülmüştür. Yahudîlerin en fazla uğraştıkları meslekler – sırasıyla – çerçicilik, kibritçilik ve boyacılık iken; Hıristiyanlarınki çûlhâcılık başta olmak üzere ırgatçılık, demircilik, mimarlık, kuyumculuk, dokumacılık, terzilik ve ipek eğriciliğiydi. Abstract A Study on Population and Occupations of Non-Muslims in Damascus between  1674 and 1700   Avârızhâne and Jızya registers are the main resources setting light to 17th century taxpayers’ quantity and tahrîr system. This study has been prepared based upon icmâl avârızhâne register dated 1084/1674, mufassal avârızhâne register dated 1086/1675-1676, tenzilât tevzi register dated 1110-1111/1699, jizya register dated 1107/1695-1696 and some court records of Damascus. The quality and scope of terms belonging to records, and the aim and method of tahrîr system have been explained. The method and difference of terminology and the results of it have been referred. More realistic values have been tried to obtain by emphasizing elements which will affect numerical values given connected with the demography of 17th century. The  household  (hâne/beyt) was divided into two categories in the register dated 1086/1675-1676:  realistic  and  representative.  Household was saved as  hawsh  in realistic one, and hawsh is synonym of household in representative one. This situation shows  unity of household . Surrounded Residences where different people and families live are called  hawsh.  That it was considered equivalent with  a representative household  points out a  common representative household.  That is to say, a surrounded house where different people live separately are refered as a representational common household. This method has been called as  unity of household  in tahrîr system. The register dated 1110-1111/1699 is different from other ones in terms of aim and content. It is  mucmel  in fact, but is partially  mufassal  register because of the fact that ruined houses were saved according to person. The register dated 1107/1695-1696 has been surveyed according to the scope of person. The portion of taxpayers in city centers versus the overall province is 53,9 %. It has been understood that numerical datas won’t be able to be turned into population values by using coefficient. While the Jews were busy with these occupations – respectively – peddling, matchselling and dyeing; Christians were busy with firstly weavering, being a laborer, forging, architecture, jewellery, weaving tailoring and silk spinning.  Öz Avârızhâne ile cizye defterlerinin, XVII. yüzyıl vergi mükelleflerinin miktarına ve tahrir sistemine ışık tutan ana kaynaklardandır. Bu çalışma 1084/1674 tarihli icmâl avârızhâne defteri, 1086/1675-1676 tarihli mufassal avârızhâne defteri, 1110-1111/1699 tarihli tenzîlât tevzi defteri, 1107/1695-1696 tarihli cizye defteri ve Şam şer‘iyye sicillerine dayanılarak hazırlanmıştır. Defterlere özgü terimlerin niteliği, kapsamı, tahrîrin maksadı ve usûlü açıklanmıştır. Usûl ve terminoloji farklılığı ve bunun ortaya çıkardığı hususlara ve sorunlara dikkat çekilmiştir. XVII. yüzyılın demografyasına ilişkin verilen sayısal değerleri etkileyecek etmenler vurgulanarak, daha gerçekçi değerlere ulaşma yolları aranmıştır. 1086/1675-1676 tarihli mufassal avârızhâne defterinde  hâne / beyt ler,  hakikî  ve  temsilî  olmak üzere iki kategoride kaydedilmiştir. Hakikatte  havş  olarak kaydedilen, ancak temsîlde  hâne nin /beyt in karşılığı olan havşlar, tahrîr sisteminde  hâne-bir’ liğinin varlığını göstermiştir. Etrafı çevrili ve her birinde farklı kişilerin/ailelerin oturduğu meskenlerin  havş  adı altında toplanarak, temsilî  bir hâne  ile eşdeğerde kabul edilmesi  ortak temsilî bir hâne  kavramına işaret etmektedir. Yani temsilî bir hânenin (veya havşın) ismi altında kaydedilen meskenlerin bağlı olduğu hâne; birdir, ortaktır. Bu usûl, tahrîr sisteminde  hâne-bir  veya  hâne birliği  şeklinde tarafımızca adlandırılmıştır. 1110-1111/1699 tarihli tenzîlât tevzi defteri, maksat ve muhteviyât açısından diğer defterlerden farklıdır. – Nefs-i  Şam ’ın tahriri dikkate alınırsa – defter, özünde  mücmel  iken harâp hânelerin nefer nefer kaydedilmesinden dolayı kısmen  mufassal  defter kimliğine sahiptir. 1107/1695-1696 tarihli cizye defteri ise  nefer  esasına göre tahrîr edilmiştir. Şehir merkezindeki mükelleflerinin eyâlet genelindeki oranı % 53,9 olduğu saptanmıştır. Sayısal verilerin katsayı kullanılarak nüfûs değerlerine dönüştürülemeyeceği görülmüştür. Yahudîlerin en fazla uğraştıkları meslekler – sırasıyla – çerçicilik, kibritçilik ve boyacılık iken; Hıristiyanlarınki çûlhâcılık başta olmak üzere ırgatçılık, demircilik, mimarlık, kuyumculuk, dokumacılık, terzilik ve ipek eğriciliğiydi. Abstract A Study on Population and Occupations of Non-Muslims in Damascus between  1674 and 1700   Avârızhâne and Jızya registers are the main resources setting light to 17th century taxpayers’ quantity and tahrîr system. This study has been prepared based upon icmâl avârızhâne register dated 1084/1674, mufassal avârızhâne register dated 1086/1675-1676, tenzilât tevzi register dated 1110-1111/1699, jizya register dated 1107/1695-1696 and some court records of Damascus. The quality and scope of terms belonging to records, and the aim and method of tahrîr system have been explained. The method and difference of terminology and the results of it have been referred. More realistic values have been tried to obtain by emphasizing elements which will affect numerical values given connected with the demography of 17th century. The  household  (hâne/beyt) was divided into two categories in the register dated 1086/1675-1676:  realistic  and  representative.  Household was saved as  hawsh  in realistic one, and hawsh is synonym of household in representative one. This situation shows  unity of household . Surrounded Residences where different people and families live are called  hawsh.  That it was considered equivalent with  a representative household  points out a  common representative household.  That is to say, a surrounded house where different people live separately are refered as a representational common household. This method has been called as  unity of household  in tahrîr system. The register dated 1110-1111/1699 is different from other ones in terms of aim and content. It is  mucmel  in fact, but is partially  mufassal  register because of the fact that ruined houses were saved according to person. The register dated 1107/1695-1696 has been surveyed according to the scope of person. The portion of taxpayers in city centers versus the overall province is 53,9 %. It has been understood that numerical datas won’t be able to be turned into population values by using coefficient. While the Jews were busy with these occupations – respectively – peddling, matchselling and dyeing; Christians were busy with firstly weavering, being a laborer, forging, architecture, jewellery, weaving tailoring and silk spinning. 
Keywords :