1921 ANAYASASI’NIN 100. YILI: BİR İSTİSNAİ BAŞARI VE DRAMATİK BAŞARISIZLIK HİKÂYESİ

Authors : Osman CAN

Pages : 127-170

View : 20 | Download : 11

Publication Date : 2021-06-30

Article Type : Research Paper

Abstract :Yüzyıl önce olağanüstü yetkilerle toplanan Büyük Millet Meclisinin çoğulcu, katılımcı, siyasi baskı ve yönlendirmelerden uzak bir şekilde müzakereci yöntemlerle yaptığı 1921 tarihli Teşkilat-ı Esasiye Kanunu, Osmanlı-Türk Anayasa geleneğinin dışında, iktidarın sınırlandırılması ve denetlenmesi, temel haklara yaklaşım, birey-devlet tasavvuru ve erkler birliği gibi temel siyasal tercihleri ile güçlü bir adem-i merkeziyetçilik tercihiyle yerel yönetimleri egemenliğin kullanımına paydaş yapması bakımından istisnai bir anayasadır. Türkiye tarihinin yapımı ve kapsamı itibarıyla tek demokratik anayasasıdır. Bu nedenle Anayasa geleneğini iki farklı anayasal gelenek olarak düşünmek ve “1921 Anayasası ve diğer Anayasalar” şeklinde bir okuma yapmak daha isabetlidir. Bağımsızlık savaşını yürüten Meclisin olağanüstü şartlarda çıkardığı bu Anayasa farklılıkların birlikteliğini ve mücadelenin meşruiyetini sağlama konusunda yine tek başarılı anayasadır. Bununla birlikte bu Anayasa aynı zamanda en kısa ömürlü anayasa olarak tarihe geçmiştir. 1922 sonlarından itibaren gücünü kaybeden Meclisle birlikte etkinliğini kaybetmeye başlayan Anayasa, Meclisin feshedilip yerine muhalefetsiz bir tek parti meclisinin ikame edilmesiyle birlikte önce köklü değişikliklere uğratılmış; bir yıl geçmeden de yürürlükten kaldırılmıştır. Dolayısıyla bir yandan olağanüstü bir başarı hikâyesi iken aynı zamanda dramatik bir başarısızlık hikâyesine dönüşmüştür. Bunun nedenleri ve günümüze ışık tutacak derslerinin analitik ve interdisipliner bir bakışla araştırılıp ortaya konması gerekmektedir.
Keywords : 1921 Anayasası, adem i merkeziyetçilik, toplum sözleşmesi, gönüllü birliktelik, Kurtuluş Savaşı, demokratik anayasacılık, iktidarın sınırlandırılması, katılımcılık