İran’da Nasırüddin Şah ve Muzafferüddin Şah Dönemlerinde İngiltere ve Rusya’ya Verilen İmtiyazlar (1848-1906)

Authors : Yılmaz KARADENİZ

Pages : 231-243

Doi:10.17067/asm.561490

View : 14 | Download : 11

Publication Date : 2019-08-06

Article Type : Research Paper

Abstract :İran’ın Nasırüddin Şah ve Muzafferüddin Şah dönemlerinde İngiltere ve Rusya tarafından yarı sömürge durumuna getirilmesi süreci Kaçar idaresinin siyasi olarak yıpratılmasıyla birlikte başlamıştır. İngiltere, bu işin merkezinde olmuş, Rusya’yı ise kendi siyasi ve ekonomik menfaatleri doğrultusunda yönlendirmiştir. Rusya’nın İran’ın kuzeyinde askeri ve iktisadi nüfuz kurmasına ses çıkarmayarak veyahut aracı olarak, bu devletin güneydeki petrol bölgelerine sarkmasını önlemiştir. Nasırüddin Şah’ın idari olarak dışarıdan gelen hamleleri savuşturacak kabiliyette olmaması ve mali olarak İngiltere ve Rusya’ya yönelerek borçlanması, bu iki devletin İran’dan imtiyaz almada bağımsızlık sınırlarını zorlamalarına yol açmıştır. Muzafferüddin Şah’ın döneminde verilen imtiyazlar ile yerli üretim durma noktasına gelmiş, dışarıdan getirtilen işçiler üzerinden yapılan misyonerlik faaliyetleri iç dengeleri iyice bozmuştur. İngiliz ve Rus sermayedarlar tarafından alınan imtiyazlar ve İran’ın ağır borç yükü altına sokulması, iki devletin burada kurduğu bankalar üzerinden gerçekleşmiştir. Petrol ve madenlerin çıkartılması için alınan imtiyazların içerisine arkeolojik kazı yapma maddeleri de eklenerek Pers ve Sasani dönemi hazineleri ve eserleri talan edilmiştir. İran’dan kendi sanayilerine hammadde taşımak için alınan demiryolu ve telgraf hatları imtiyazları bütün İran topraklarının uzmanlarca taranmasına sebep olmuştur. İngiltere’nin kurduğu Bank-ı Şahinşahi ve Rusya’nın kurduğu Bank-ı İstikrazi aracılığıyla Kaçar hükümetinin borçlanması sağlanarak siyasi ve ekonomik nüfuz ile birlikte geri kalmışlık psikolojisi kabul ettirilmiştir.
Keywords : İran, Kaçar Hanedanı, İngiltere, Rusya, Sermayedar