Fıkıh Usûlü Yazımında Memzûc Metot Üzerine Bir İnceleme: İbnü’s-sââtî’nin Nihâyetü’l-vüsûl’ü Örneği

Authors : Seyit Mehmet UĞUR

Pages : 689-724

Doi:10.28949/bilimname.611002

View : 12 | Download : 11

Publication Date : 2019-10-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Fıkıh usûlü yazımında fukahâ, mütekellimîn ve memzûc olmak üzere üç metodun var olduğu kabul edilir. Memzûc metotla yazılan kitap Muzafferuddin İbnü’s-Sââti’nin Nihâyetü’l-vüsûl ilâ ilmi’l-usûl’üdür. İbnü’s-Sââti bu eserini Usûlü’l-Pezdevî ile Âmidî’nin el-İhkâm’ını esas alarak yazmıştır. Memzûc yöntemin neden ortaya çıktığı, amacı, bu mezc işlemin nasıl ve hangi noktalarda gerçekleştiği gibi sorular cevaplanmayı beklemektedir. Bu makalede, memzûc metot, Nihâyetü’l-vüsûl’ü merkeze alınarak incelenecektir. Memzûc yöntemin ortaya çıkışındaki en önemli etkenlerden birisi, bazı Hanefî usulcülerin “küllî usûl ilkeleri veya aklî ilkeler” konusunda fukahâ yönteminde hissettikleri görece eksikliktir. Bu metodun ortaya çıkışında, diğer İslâmî ilimlerdeki mezc işlemini fıkıh usûlü yazımına uygulama arzusu da etkili olmuştur. Öte yandan bu yöntemin ortaya çıkışında, usûl ilkelerini kelâmî kabuller üzerine inşâ etme; sünnî mezhepler arasında ortak paydalar arama ve uzlaşı çabasının etkili olduğunu en azından Nihâyetü’l-vüsûl için kabul etmek mümkün gözükmemektedir. Nihâyetü’l-vüsûl’ün konu dizimi, içerik ve yönteminde el-İhkâm’ın çok fazla belirleyici oluşu, eserin mütekellimîn metoduna daha yakın olmasına neden olmuştur denebilir. İbnü’s-Sââtî’nin eseri, fukahâ ve mütekellimin yöntemlerinin karakteristik bütün özellikleri kitabın tamamında geçerli olacak şekilde birleştirmekten uzaktır. Nihâyetü’l-vüsûl’de özellikle karşıt deliller tartışılırken ve tanımlar yapılırken mantık dil ve terimleri kullanılmıştır. Nihâyetü’l-vüsûl’deki tanımlarda Âmidî ve İbnü’l-Hâcib’in bariz bir belirleyici söz konusudur. Bu nedenle tanımlar konusunda mezcden ziyade mütekellimîn usûlünün tercih edildiği söylenebilir. İbnü’s-Sââtî fukahâ ve mütekellimîn usûlcülerinin ihtilaf ettikleri meseleleri aktarmaktan kaçınmaz. Onun ihtilaflı konuları görmezden gelerek veya en aza indirerek bir mezc hedeflemediği açıktır. Ayrıca ilke bazında, iki yöntem arasında arabuluculuk, sentez yahut üçüncü bir yol bulma arayışı içerisinde de değildir.
Keywords : İslam hukuku, Memzûc Metot, İbnü`s Sââtî, Nihâyetül vüsûl, Usûlül Pezdevî, Âmidî, el İhkâm