Türkiye’nin farklı coğrafik bölgelerinde süpürge yapımında kullanılan bitkiler üzerine etnobotanik bir çalışma

Authors : Fatih Satıl, Selami Selvi

Pages : 26-35

Doi:10.46309/biodicon.2023.1300299

View : 398 | Download : 453

Publication Date : 2024-04-15

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada; Türkiye’de geçmişten günümüze değin yerel insanların süpürge yapımında kullandığı doğal bitkilerin kayıt altına alınması amaçlanmıştır. Çalışma 2019-2022 yılları arasında Türkiye\'nin farklı coğrafik bölgelerinden seçilen 15 ilde yürütülmüş ve 120 kaynak kişiyle yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Çalışma sonucunda, 32 familyaya ait 69 bitki taksonunun süpürge yapımında kullanıldığı tespit edilmiştir. Süpürge olarak kullanılan bitkilerin çoğunluğu Asteraceae familyasından (8 takson) olup bunu Amaranthaceae (6 takson) ve Fabaceae (6 takson) familyaları takip etmektedir. Yerel halkın süpürge olarak en çok kullandığı bitkiler; Bassia scoparia (Ateştopu), Artemisia scoparia (Karasüpürge), Erica arborea (Funda), Spartium junceum (Katırtırnağı), Hypericum empetrifolium (Çobanyaprağı), Phillyrea latifolia (Akçakesme), Sorghum bicolor (Süpürgedarısı), Sorghum halepense (Ekinsüpürgesi) ve Osyris alba (Morcak) olduğu gözlenmiştir. Yerel halkın bitkilerden yapılan süpürgeleri daha çok evlerin avlu ve bahçelerini temizlemek amacıyla kullandığı (49 takson), bunu ahır (3 takson) ve fırın (3 takson) temizliği için kullanılan süpürgelerin takip ettiği görülmüştür. Süpürge yapımında bitkilerin daha çok toprak üstü (38 takson) kısımlarının kullanıldığı; bunu, dallar (19 takson), tüm bitki (7 takson), püskül ( 2 takson) ve filiz (2 takson) kısımlarının takip ettiği belirlenmiştir. Eskiye oranla talep azlığına düşen bitkilerden yapılan doğal süpürgeler şehir hayatında en çok avlu, balkon ve bahçelerde kullanılan bir araç olarak kullanımını kısmen sürdürebilmektedir. Bununla birlikte kırsal mahallelerde çok farklı bitki türlerinden yapılan doğal süpürgelerin halen kullanıldığı da görülmektedir.
Keywords : süpürge, el sanatları, etnobotanik, Türkiye