Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Arşivcilik Çalışmaları (1960-1980)

Authors : Mehmet Erdoğan

Pages : 410-444

Doi:10.33721/by.1471997

View : 143 | Download : 118

Publication Date : 2024-12-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Bu çalışmada, Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivindeki (TDA) konuyla ilgili tespit edilebilen belgelerden yararlanmak suretiyle, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığının 1960-1980 yılları arası arşivcilik faaliyetleri incelenmiştir. Bu bağlamda, Arşiv ve Ulaştırma Dairesi Genel Müdürlüğünde meydana gelen yapısal değişiklikler, Bakanlık arşivinin düzenlenmesi için yürütülen çalışmalar ile bu çalışmalar sonucunda Bakanlık Kurum Arşivinin/Türk Diplomatik Arşivinin kurulması, 12.02.1980 tarihli ve 16898 sayılı Dışişleri Bakanlığına Arşivcilik Alanında Çalıştırılmak Üzere Alınacak İdari Memurlar İçin Yeterlik ve Yarışma Sınavı ve Görev Yönetmeliği, ayrıca bu çalışmadaki bilgileri tamamlayıcı niteliğinden ötürü Başbakanlıkça hazırlanan Arşiv Kanunu ön tasarıları, 19.12.1975 tarihli ve 15443 sayılı Devlet Arşiv Yönetmeliği, Cumhuriyet dönemi arşivleri için büyük öneme sahip Cumhuriyet Arşivi Dairesi Başkanlığının kuruluşu ile konuyla ilişkili diğer bazı önemli hususlar üzerinde durulmuştur. Sonuç olarak, 1960’lı yıllarda Bakanlıkta arşiv konusunun ciddi şekilde ele alındığı, ancak, başta mali güçlükler, arşiv personelinin hem nicelik hem de nitelik olarak yetersizliği ve yer sıkıntısı olmak üzere bir kısım sebeplerden ötürü bu dönemki çalışmaların sonuçsuz kaldığı, dolayısıyla 1960’lı yıllar boyunca yapılan tüm iyi niyetli çalışmalara rağmen Bakanlık arşivini düzenleme konusunun çözüme kavuşturulamadığı, eldeki mevcut imkânlarla ancak bir takım iyileştirmelerin yapılabildiği görülmüştür. 1970’li yıllarda ise Dışişleri Bakanı Haluk Bayülken ve Genel Sekreter Şükrü Elekdağ’ın destekleri ile Bilal Şimşir’in gayretleri sonucunda, Bakanlık arşivleriyle ilgili önemli gelişmeler yaşanmıştır. Bu dönemde, öncelikle Bakanlığın merkez teşkilatındaki birim arşivleri ciddi şekilde ele alınmış ve son beş yıl hariç tüm evrakın bir yerde toplanması sağlanmış ve bu evrakın kaba tasnifi yapılarak Bakanlığın Kurum Arşivi oluşturulmuştur. Bakanlık tarihinde ilk defa geç de olsa bir Arşiv Dairesi kurulmuştur (1977). 1978 yılında Evrak-Ulaştırma ve Arşiv Genel Müdürlüğü ihdas edilmiş ve Bütçe, Arşiv ve Ulaştırma İşleri Genel Müdürlüğü (İDGM) bünyesinde bulunan Arşiv Dairesi ile Evrak ve Ulaştırma Dairesi İDGM’den alınıp yeni oluşturulan bu müdürlüğe bağlanmıştır. 1979 yılında Dokümantasyon Merkezi kurulmuş ve faydalı görülen çok sayıda doküman bu birimde toplanıp Bakanlık personelinin istifadesine sunulmuştur. Ayrıca, 1979 yılında Bakanlıkta bir arşivci kadrosu ihdas edilerek ilk kez arşiv çalışmaları için arşivci-idari memurlar alınmıştır. Bakanlık Kurum Arşivindeki çalışmaları tamamlayıcı nitelikte olarak arşivci personel için hazırlanan Yönetmelik 1980 yılında 16898 sayısıyla Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Özetle, 1975-1980 yılları arşiv çalışmaları hususunda birçok gelişmenin ve ilkin yaşandığı bir dönem olmuştur. Bu nedenle, bu dönemin Bakanlık arşivcilik faaliyetlerinin altın dönemi olduğunu söylemek abartılı olmaz. Ancak, üst düzey yetkililerin desteğiyle yürütülen sözkonusu çalışmalar üst düzey yetkililerin değişmesiyle yerini 1980’li yıllardan itibaren duraksamaya bırakmıştır. Bu çalışmada ifade edilen görüşler yazara aittir ve T. C. Dışişleri Bakanlığının resmî görüş ve politikasını yansıtmamaktadır.
Keywords : Dışişleri Bakanlığı Kurum Arşivi, Türk Diplomatik Arşivi, Arşivcilik Çalışmaları