Topkapı Sarayındaki III. Ahmet Kütüphanesi’nin Alçı Bezemeleri

Authors : Zekiye UYSAL

Pages : 331-376

Doi:10.17518/canakkalearastirmalari.585378

View : 15 | Download : 12

Publication Date : 2019-04-30

Article Type : Research Paper

Abstract :İstanbul’daki Topkapı Sarayı; Fatih namıyla anılan Sultan II. Mehmet tarafından  M.1458 – 1478 yılları arasında Sarayburnu mevkisinde yaptırılmıştır. Bir sur ile  çevrili olan ve arka arkaya sıralanmış avlulardan oluşan bu saray, II. Mehmet’ten  sonra gelen Osmanlı hükümdarlarının yaptırdıkları bölümler ve köşklerle son şeklini  almıştır. Bunlar arasında Sultan III. Ahmet’in yaptırdığı bölümler de yer alır. Osmanlı  tarihinde III. Ahmet dönemi insert ignore into journalissuearticles values(M.1703-1730); “Lâle Devri” adıyla ünlenmiştir. Onun,  sarayın harem bölümünde yaptırdığı Yemiş Odası ile Enderun Meydanı denilen III.  Avluda yaptırdığı kütüphane, Lâle Devri üslubunu yansıtan eserlerin başında gelirler.  Kütüphane, Enderun meydanındaki Havuzlu köşkün yerine M.1719 yılında yaptırılmıştır.  Mimarının şehremini Beşir Ağa olduğu ileri sürülmüştür. Bir bodrum kat üzerine sofalı  ve üç eyvanlı planda inşa edilen kütüphanenin giriş cephesinde merdivenle çıkılan bir  revak bulunur. Dış cepheleri tamamen mermerle kaplı olan yapının iç duvarları zengin  çinilerle kaplıdır. Sofa kubbesi ile eyvanların tonoz yüzeylerinde ise çok zengin alçı  bezeme dikkati çeker. Yapının çini bezemeleri hakkında yayınlar bulunmakla birlikte;  alçı bezemeleri üzerinde yeterince araştırma yapılmamıştır. Bu nedenle hazırladığımız  makale 2015 ve 2018 yıllarındaki araştırmalarımıza dayanmaktadır. Kütüphanenin  günümüze kadar geçirdiği restorasyonlara rağmen özgün niteliğini koruduğu anlaşılan  alçı bezemede özellikle natürmort kabartmalar göz alıcıdır. Osmanlı devri Türk  sanatında malakârî olarak tanımlanan alçak kabartma alçı tezyinatın önce Edirne’de  ortaya çıktığı, 18. yüzyılın başlarından itibaren İstanbul ve diğer merkezlere yayıldığı  görüşü hâkimdir. Fakat bu görüş tartışmaya açıktır. III. Ahmet Kütüphanesi’ndeki alçı  bezemede; desenlerin çoğu, malakârînin aksine yüksek kabartma olarak yapılarak  üzerleri kalem işi tarzında boyanmıştır. Alçak kabartma bezemeler ise malakârî  tekniğinde yapılmışlardır. Bu düzenlemenin özgün olduğunu düşünüyoruz. Ancak  burada üzerinde durulması gereken husus bezemede uygulanan malzeme ve tekniktir.  Çoğu araştırma ve yayında alçı süsleme, malakârî işçilik gibi yuvarlak ifadelerle  geçiştirilen süsleme tekniği yakından incelendiğinde, basit alçı malzeme ve malakârî  tekniğin ötesinde bir durumla karşılaşılmaktadır. Bu ayrıntının ancak restorasyon  aşamalarında sıva raspası ve malzeme analizleri sırasında fark edilebildiğini de  vurgulamak gerekiyor. Restorasyon aşamasında yakından görme imkanı bulduğumuz,  kubbe ve tonozları kaplayan alçının içerisinde, dayanıklılığı artırıcı keten liflerinin  bulunduğu dikkati çekmektedir. Bu ayrıntı, yapıdaki alçı bezemenin Batılıların “stuc/  stucco” adını verdikleri işçiliğe benzediğini göstermektedir. Ayrıca yüksek kabartmanın  aplikasyonu için tonoz ve kubbe yüzeyine çivi ve kabaralar çakıldığı görülmüştür
Keywords : Kütüphane, Lale devri, alçı, malakârî, natürmort, kalem işi