İslam Dünyasında Kâğıt Üretiminin Elyazmalarındaki Resimlere Yansıması

Authors : Gülsen TEZCAN KAYA

Pages : 163-196

Doi:10.17518/canakkalearastirmalari.988924

View : 19 | Download : 11

Publication Date : 2021-10-31

Article Type : Research Paper

Abstract :Medeniyetlerin oluşmasıyla birlikte bilim kültür ve sanatın aktarımında en önemli araçlardan biri şüphesiz yazıdır. Bu nedenle her nereye ve ne şekilde yazılırsa yazılsın nesiller bundan yararlanmışlar, kendi kültür ve tarihlerini yakından tanıyabilmişler ve gelecek kuşaklara da miras bırakabilmişlerdir. Ancak bu mirasın aktarılmasını daha da kolaylaştıracak bir malzeme olan kâğıdın icadı, işleri oldukça hızlandırmıştır. Gerek bilgi aktarımında kullanılan gerekse bizzat sanatın üzerine işlendiği kâğıt hem doğu hem de batıda vazgeçilmez bir malzeme olarak karşımıza çıkar. Kâğıdın keşfiyle beraber, medeniyetlerin onu elde ettikleri hammaddeler de coğrafya ve yüzyıla göre farklılık göstermiş, türleri, ticarî ilişkiler ve kullanım kolaylıklarına bağlı olarak batı ve doğu arasında sürekli yer değiştirmiştir. Bu araştırmada genel olarak kâğıdın tarihi serüveni ve hammaddeleri üzerinde durularak, İslam coğrafyasında farklı yüzyıllarda, kitap üretim merkezlerindeki kâğıt yapım aşamalarını gösteren tasvirler üzerinden, kitabhânelerdeki üretim faaliyetlerini gözler önüne sermek amaçlanmıştır. Özellikle 15. yüzyıl sonunda Herat’ta Timurlu döneminde günlük yaşam sahnelerinin resimlerde yer bulmasıyla, edebî eserlerde medrese konulu resimlerde kâğıdı hazırlayan kişiler görülmeye başlanmış, 16. yüzyılda Safevi döneminde bu etki devam etmiş, sonrasında Babürlü dönemiyle de risalelerde saray kitabhânelerinin canlandırıldığı resimlerle ve albümlerde sayfa kenarı süslemesi olarak görülmüştür. Bu tasvirlere bakıldığında, kâğıt yapım aşamaları ve üretimde kullanılan aletler, dönemin kaynaklarını destekler biçimde yansıtılmıştır.
Keywords : Kâğıt, elyazması, tasvir, mühre, kitabhâne