KUTADGU BİLİG’İ “PEK, ÇOK” ANLAMLI SÖZCÜKLER BAKIMINDAN DEĞERLENDİRME*

Authors : İ Gülsel SEV

Pages : 436-452

Doi:10.33692/avrasyad.510082

View : 13 | Download : 10

Publication Date : 2018-11-28

Article Type : Research Paper

Abstract :Kutadgu Bilig, 6645 beyit 3000’e yakın sözcük çeşidiyle İslamiyet sonrası Türkçesinin ilk ve en zengin edebî eserdir. Eserde, bu zengin söz varlığını büyük ölçüde Türkçe sözcükler oluşturmaktadır. Bu yazıda, Kutadgu Bilig’de “pek, çok” anlamında kullanılan sözcükler ele alınacaktır. Türkiye Türkçesinde “pek, çok” sözcükleri kullanım yerine göre sıfat ve zarf görevindedir. Zarfın bir çeşidi olarak azlık çokluk zarfı, sıfatın bir çeşidi olarak ise belirsizlik sıfatıdır. Azlık çokluk zarfı bir sıfatta, bir zarfta, bir oluş veya kılışta azlık çokluk gösteren miktar ve derece bildiren zarflardır. Belirsizlik sıfatı ise kişileri, nesneleri ve diğer kavramları karşılayan adları; sayı, miktar vb. bakımlardan kabataslak gösteren sıfattır. Kutadgu Bilig’in söz hazinesindeki çeşitlilik çalışmanın konusunu oluşturan sözcüklerin kullanımında da etkilidir: iđi, keđ, öküş, köp, artuķ, telim, çoķ gibi. Çok, eserde hapax legomenon (tek kullanımlık) dur. Makalede eserdeki “pek, çok” anlamlı sözcüklerin hangi sözcük ve sözcük gruplarıyla ne şekilde kalıplaştığı (iđi yaķşı aymış, iđi eđgü, iđi keđ; kerek keđ…keđ kerek; öküş ögdi, öküş söz, öküş neng; telim beg, telim türlüg …) çoğu yan yana olacak şekilde aynı dizelerde (iđi keđ, iđi ök öküş, iđi ök telim, iđi artuķ; keđ artuķ, artuķ telim, artuķ öküş…) nasıl hendiadyoin oluşturduğu hususları ile anlam ortaklığına rağmen ayrı dizelerdeki (iđi/keđ, iđi(ök)/öküş, iđi/telim, iđi(ök)/artuķ; artuķ/iđi(ök), artuķ/keđ; köp/çoķ, köp/öküş; telim/öküş; öküş/telim, öküş/artuķ, öküş/keđ; iđi (ök) öküş/keđ, öküş/artuķ telim) sözcük çeşitliliği ve kullanım özelliklerine dikkat çekilecektir.
Keywords : Karahanlı Türkçesi, Kutadgu Bilig, pek çok, azlık çokluk zarfı, belirsizlik sıfatı